زمینه و هدف: سلامت روانی متغیر مهمی است که تحتتأثیر عوامل بسیار زیادی ازجمله محیط قرار دارد. این مطالعه باهدف تحلیل مجتمعهای مسکونی براساس مؤلفههای کالبدی مؤثر بر سلامت روانی ساکنان صورت گرفت.
روشبررسی: تحقیق حاضر برمبنای روش توصیفی-تحلیلی بود. گردآوری اطلاعات در مرحلهٔ اول، در بستر مطالعات کتابخانهای و با استفاده از روش مروری متون و منابع و در مرحلهٔ دوم بهکمک چکلیست محققساخته براساس مطالعات انجامشده دربارهٔ مؤلفههای کالبدی تأثیرگذار بر سلامت روانی در کشورهای مختلف جهان بود. در مرحلهٔ آخر نیز توسط ابزار مشاهده و بهصورت میدانی و مقایسهای و درصد فراوانی میزان انطباق وضع موجود مجتمعهای مسکونی با چکلیست محققساخته ارزیابی شد.
یافتهها: تحلیل معماری سه مجتمع مسکونی نشان داد، مؤلفههای کالبدی مؤثر بر سلامت روان نما، تراکم، فضای باز و نیمهباز واحدهای مسکونی در این سه مجتمع بهدرستی رعایت نشده است. بر این اساس هشت معیار مؤثر در سلامت روانی شامل حجم و سطح، بازشوها، اندازهٔ تراکم اجتماع و همسایگی، تنوع بصری، تنوع امکانات خدماتی، موقعیت امکانات خدماتی، سلسلهمراتب فضایی و تناسب فضاها در ۶۶درصد از مجتمعها رعایت نشده و دو معیار از بیست معیار طراحی مؤثر در سلامت روانی شامل تزئینات و جزئیات رنگ و نیز رنگ فضا در ۱۰۰درصد از مجتمعها اصلاً رعایت نشده است. همچنین معیار سازماندهی فضاهای عمومی در ۱۰۰درصد از مجتمعها نسبتاً رعایت شده است.
نتیجهگیری: بررسی نمونههای موردی مجتمعهای مسکونی در منطقهٔ چهار شهر تهران مشخص کرد که این مجموعهها دارای شرایط نسبتاً نامناسبی از نظر رعایت الگوهای معرفیشده در مطالعه هستند؛ بنابراین چکلیست استخراجشده میتواند منبع مناسبی برای طراحان معرفی شود.