مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

چکیده
زمینه و هدف: انگیزش و دلبستگی به مدرسه نقش زیادی در تنظیم اعمال، حالات روانی و اجتماعی و در ادامه بهبود فرسودگی تحصیلی به‌عنوان یک سندرم روان‌شناختی و بیگانگی تحصیلی به‌عنوان یک عامل مهم در کاهش مشارکت در فرایندهای آموزشی دارند. با توجه به نقش مدرسه و اهمیت دوران نوجوانی و چگونگی مقابله با مشکلات، این پژوهش با هدف بررسی تأثیر آموزش بستۀ انگیزشی-دلبستگی به مدرسه بر فرسودگی و بیگانگی تحصیلی دانش آموزان دختر پایه دهم اصفهان انجام شد.
روش بررسی: روش پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون با گروه گواه و پیگیری بود. جامعۀ آماری پژوهش را دانش آموزان دختر پایه دهم متوسطۀ ناحیۀ سه آموزش و پرورش شهر اصفهان در سال تحصیلی 99-1398 تشکیل دادند که تعداد 140 نفر بودند. به‌منظور انتخاب نمونه با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس، 36 نفر که در پرسشنامه فرسودگی تحصیلی و ازخودبیگانگی تحصیلی نمره بالایی به دست آورده بودند و حاضر به مشارکت شدند، به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش (18 نفر) و گواه (18 نفر) گماشته شدند. پس از اجرای پیش‌آزمون و گروه‌بندی، گروه آزمایش به مدت 10 جلسه تحت آموزش بستۀ آموزشی انگیزشی-دلبستگی به مدرسه قرار گرفت. سپس هر دو گروه، پرسشنامه‌های تحقیق را تکمیل کردند. پس از 3 ماه، ارزیابی پیگیری انجام شد. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه فرسودگی مدرسه سالملا-آرو و ناتانن (2005) و پرسشنامه ازخودبیگانگی تحصیلی دیلون و گروات (1976) استفاده شد. پرسشنامه فرسودگی مدرسه دارای 15 گویه است که سه بعد خستگی هیجانی، بدبینی و کارایی را در برمی‌گیرد. پرسشنامه در یک طیف 7 درجه‌ای هرگز (0) تا همیشه (6) نمره‌گذاری می‌شود. ضریب قابلیت اعتماد این مقیاس در پژوهش سالملا-آرو و ناآتانن، با استفاده از آلفای کرونباخ به ترتیب برای کل مقیاس و سه خرده مقیاس 75/0، 72/0، 70/0 و 72/0 به دست آمد. همچنین، نتایج تحلیل عاملی تأییدکننده برای کلیه ماده‌های این پرسشنامه بالاتر از 30/0 (بین 67/0 تا 83/0) و شاخص برازندگی آن RMSEA = 0.067 و CFI = 0.925 اعلام شده است. پرسشنامه بیگانگی تحصیلی دیلون و گروات (۱۹۷۶) دارای 17 گویه است. این ابزار سه خرده مقیاس احساس ناهنجاری، احساس درماندگی و احساس انزوا را در مقیاس لیکرت پنج‌درجه‌ای از کاملاً اشتباه "1" تا کاملاً درست "5" اندازه‌گیری می‌کند. ضریب قابلیت اعتماد این مقیاس در پژوهش دیلون و گروات، به ترتیب 77/0، 69/0، 71/0 و 70/0 به دست آمد. برای روایی این پرسشنامه از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شده است که شاخص‌های 07/0­RMSEA­=، 95/0CFI­=­ نشانگر برازش مطلوب پرسشنامه است. داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی(روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر­(ANOVA) و آزمون بونفرونی) در سطح معناداری کمتر از 05/0 با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 25 تجزیه‌وتحلیل شدند.
یافته‌ها: در این مطالعه آزمون‌های کلموگروف اسمیرنوف جهت بررسی پیش‌فرض نرمال بودن و  آزمون کرویت ماچلی جهت بررسی همسانی ماتریس واریانس-کوواریانس استفاده شد. نتایج تحلیل واریانس با اندازه­گیری مکرر نشان داد که در متغیر فرسودگی تحصیلی، تأثیر اصلی گروه (023/0 = p)، تأثیر اصلی زمان (001/0P<) و تعامل گروه و زمان (001/0P<)، هر سه ازنظر آماری معنی‌دار بود (05/0>p). نتایج در متغیر بیگانگی تحصیلی نشان داد که تأثیر اصلی گروه (001/0P<)، تأثیر اصلی زمان (001/0P<) و تعامل گروه و زمان (001/0P<)، هر سه ازنظر آماری معنادار بود (001/0>p). نتایج نشان داد که F-Value در متغیر فرسودگی تحصیلی و ازخودبیگانگی تحصیلی در مراحل پیش آزمون-پس آزمون و پیش آزمون-پیگیری معنی‌دار است (001/0P<) ولی F-Value در مرحله پس آزمون-پیگیری در متغیر فرسودگی تحصیلی (653/0=p) و ازخودبیگانگی تحصیلی (077/0=p) معنادار نبود (05/0<p). علاوه، در گروه گواه در هر دو متغیر هیچ‌کدام از مراحل معنادار نشد.
نتیجه‌گیری: با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر، کاهش فرسودگی تحصیلی با آموزش دلبستگی انگیزش به مدرسه امکان‌پذیر است و درنتیجه می‌توان مشکلاتی از قبیل بیگانگی تحصیلی را کاهش داد.