مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

زمینه و هدف: باوجود محدودیت فیزیکی که نابینایان دارند، شواهدی ‌تأمل‌برانگیز در پیوند عاطفی این گروه با کنش نقاشی‌کردن وجود دارد؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر تحلیل آثار نقاشی نابینایان با رویکرد فرمالیستی بود.
روش‌بررسی: ابتدا تاریخچه‌ای مختصر از چیستی نقد فرمالیستی ارائه شد. در ادامه شاخصه‌های اصلی آثار نابینایان بر‌اساس یافته‌های به‌‌دست‌آمده از مشاهدات میدانی توصیف شد و سپس از منظر نقد فرمالیستی تحلیل شد. جامعهٔ آماری را ده فرد نابینای ۱۲تا۱۸ سال در فاصلهٔ زمانی یک ‌سال تشکیل دادند که از هر هنرمند نابینا ده اثر از مجموع صد اثر نقاشی به‌عنوان نمونهٔ موردی با رویکرد فرمالیستی بررسی شد. درنتیجهٔ برآیند داده‌های به‌دست‌آمده به‌روش ‌توصیفی‌تحلیلی منطبق بر دانش نظری، یافته‌های پژوهش ارائه شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد در نقاشی‌های نابینایان به‌طور عمده از رنگ‌ها به‌صورت خالص و رنگ‌های اصلی استفاده ‌شد (۷۳درصد)، نقاشی‌ها برجسته و دارای بافت بودند (۸۵درصد)، فراوانی نقاط بیشتر از خطوط صاف بود (۶۷درصد)، آثار آن‌ها غالباً به‌صورت دوبُعدی بودند (۸۷درصد)، میزان رعایت تناسبات حقیقی در آثار آن‌ها ۴۲درصد بود، در آثار آنان حرکت مشاهده ‌شد (۵۸درصد) و میزان استفاده از سایه‌روشن در آثار بسیار اندک بود (۱۵درصد). همچنین، دوازده خصیصه‌ برآیند تحلیل دیداری آثار نقاشی نابینایان با تأکید بر نُه شاخصهٔ بصری شامل نقطه، خط، سطح، حجم، بافت، رنگ، مقیاس، بُعد، حرکت قابل استناد و متکی بر فرم بود. این خصیصه‌ها عبارت بودند از: شفافیت، جزئیات کم و نمایش کل موضوع، حرکت و ریتم، رئالیسم ذهنی، نماد و سمبل، بنیان انتزاعی، هم‌نهادی، نداشتن پرسپکتیو، دیدگاه توصیفی، ترکیب‌بندی، رنگ و دفرمه‌کردن.
نتیجه‌گیری: تصاویر و فرم‌های به‌کاررفته در نقاشی نابینایان، صرف‌نظر از بازنمایی اشیاء می‌تواند بیانگر اندیشه‌ها، احساس و عواطف نیز باشد. سادگی خطوط و شکل در نقاشی نابینایان و ویژگی‌هایی ازقبیل رعایت‌نشدن تناسب، شفاف‌بینی و همچنین انتقال صریح و بی‌واسطهٔ پیام در نقاشی آنان، جذابیت خاصی دارد.