مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

رحیم مرادی, بهمن یاسبلاغی شراهی, آرزو بابایی

چکیده
زمینه و هدف: در سال‌های اخیر از راهبردهای مختلفی برای تقویت رضایت تحصیلی و اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان با نیازهای ویژه استفاده شده است. یکی از راهبردهای بسیار تأثیرگذار، روش داربست‌زنی شناختی است؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی راهبرد داربست‌زنی شناختی بر رضایت تحصیلی و اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان با ناتوانی هوشی پسر پایهٔ چهارم ابتدایی در درس علوم تجربی، انجام شد.
روش‌بررسی: روش تحقیق، نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ ‌آماری را تمامی دانش‌آموزان با ناتوانی هوشی پسر پایهٔ چهارم ابتدایی استان لرستان تشکیل دادند. در این پژوهش به‌‌روش نمونه‌گیری هدفمند ۲۴ نفر از دانش‌آموزان داوطلب واجد شرایط مدرسهٔ مهر یک وارد مطالعه شدند و به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه دوازده نفر) قرار گرفتند. ابزارهای جمع‌آوری داده‌ها، پرسش‌نامه‌‌ٔ اشتیاق تحصیلی (فردریکز و همکاران، ۲۰۰۴) و پرسش‌نامهٔ رضایت تحصیلی (لنت و همکاران، ۲۰۰۷) بود. گروه آزمایش به‌مدت نُه جلسه‌ آموزش راهبرد داربست‌زنی شناختی را برای درس علوم تجربی دریافت کرد. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از آمار توصیفی (شاخص‌های مرکزی و پراکندگی) و آمار استنباطی (آزمون تحلیل کوواریانس تک متغیری) در نرم‌افزار SPSS استفاده شد. سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ بود.
یافته‌ها: نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیری نشان داد، آموزش راهبرد داربست‌زنی شناختی در بهبود رضایت تحصیلی (۰٫۰۰۱>p) و اشتیاق تحصیلی (۰٫۰۰۱>p) دانش‌آموزان با ناتوانی هوشی مؤثر بود.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش، راهبرد آموزشی داربست‌زنی شناختی در درس علوم تجربی بر افزایش رضایت تحصیلی و اشتیاق تحصیلی دانش‌آموزان با ناتوانی هوشی مؤثر است و می‌توان به‌عنوان روشی جدید توسط معلمان آموزش ویژه در مدارس مخصوص دانش‌آموزان با ناتوانی هوشی به‌کار رود.

ندا مجلسی, محمدرضا قره داغی تنورلویی, نرگس قاسم‌زاده, مژگان پوردل

چکیده
زمینه و هدف: در عصر حاضر مهم‌ترین دغدغهٔ نظام آموزشی، ایجاد بستری مناسب برای یادگیری مؤثر و پایدار ازطریق آموزش است؛ زیرا آموزش به دانش‌آموزان کمک می‌کند سبک زندگی خود را گسترش و بهبود بخشند؛ ازاین‌رو، از عوامل مهمی که می‌تواند محیط آموزشی مثبتی را میان دانش‌آموزان رواج دهد، پیشرفت تحصیلی است. پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی آموزش فنون مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر انگیزش تحصیلی و معنای تحصیلی در دانش‌آموزان با پیشرفت تحصیلی ضعیف انجام گرفت.
روش‌بررسی: روش تحقیق نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی دانش‌آموزان پایهٔ یازدهم دورهٔ متوسطهٔ دوم شهر تهران در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ تشکیل دادند. نمونهٔ آماری، چهل دانش‌آموز داوطلب واجد شرایط با پیشرفت تحصیلی ضعیف بودند که با گمارش تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه بیست نفر) قرار گرفتند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسش‌نامهٔ انگیزش تحصیلی (علی و مک‌اینرنی، ۲۰۰۱) و پرسش‌نامهٔ معنای تحصیل (هندرسون-کینگ و اسمیت، ۲۰۰۶) استفاده شد. شرکت‌کنندگان گروه آزمایش طی هشت جلسه فنون ذهن‌آگاهی (کابات‌زین، ۲۰۰۳) را دریافت کردند. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از روش آماری تحلیل کوواریانس چندمتغیری SPSS نسخهٔ ۲۲ صورت گرفت. سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج بیانگر آن بود که انگیزش تحصیلی و معنای تحصیلی در دانش‌آموزان با پیشرفت تحصیلی ضعیف در گروه آزمایش به‌طور معناداری بیشتر از دانش‌آموزان با پیشرفت تحصیلی ضعیف در گروه گواه بعد از درمان فنون مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی است (۰٫۰۰۱>p).
نتیجه‌گیری: براساس نتایج پژوهش حاضر می‌توان این‌گونه استدلال کرد که فنون مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی در افزایش انگیزش تحصیلی و معنای تحصیلی دانش‌آموزان با پیشرفت تحصیلی ضعیف اثربخش است؛ همچنین می‌توان از این مداخلهٔ درمانی به‌منظور ارتقای سطح انگیزش تحصیلی و معنای تحصیلی در دانش‌آموزان با پیشرفت تحصیلی ضعیف استفاده کرد.

فاطمه السادات رحیمی, یاسر مدنی, سمیه شاهمرادی

چکیده
زمینه و هدف: تجاوز جنسی به‌معنای انجام نزدیکی جنسی با فرد، با اجبار و بدون رضایت وی است. تجاوز جنسی تنها آسیب و حمله‌ای جسمی و جنسی نیست؛ بلکه آسیب‌های عمیق روحی و روانی نیز به‌همراه دارد. هدف از پژوهش حاضر تبیین فرایند و آسیب‌ها و عوامل مؤثر بر تجاوز جنسی در زنان با رویکرد گراندد‌تئوری بود.
روش‌بررسی: پژوهش حاضر به‌روش کیفی و با استفاده از گراندد‌تئوری انجام شد. جامعهٔ آماری پژوهش را دختران و زنان قربانی تجاوز جنسی ۱۵تا۲۰ سال تشکیل دادند که به اورژانس اجتماعی پیشگیری سازمان بهزیستی اصفهان در سال ۱۴۰۱ مراجعه کردند. انتخاب مشارکت‌کننده‌ها به‌روش نمونه‌گیری هدفمند بود. تعداد مشارکت‌کننده‌ها با ۱۶ نفر به‌اشباع رسید و مصاحبهٔ ‌نیمه‌ساختاریافته به‌منظور گردآوری داده‌ها انجام گرفت. مکالمات نوشته شد و سپس با استفاده از روش‌های کدگذاری باز و محوری و گزینشی (انتخابی) تحلیل صورت گرفت. به‌منظور تحلیل داده‌ها، رویکرد استراوس و کوربین (۱۹۹۸) به‌کار رفت.
یافته‌ها: از یافته‌های پژوهش حاضر که سازهٔ اصلی آن بسترهای تأثیرگذار در تجاوز جنسی بود، استخراج چهار کد انتخابی و دوازده کد محوری و ۱۴۵ کد باز صورت گرفت. عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری تجاوز جنسی در زنان به‌شرح زیر شناسایی و استخراج شد: الف. بسترهای زمینه‌ساز (مقولهٔ مرکزی) به‌عنوان شرایط علی شامل بسترهای فردی و بسترهای روانی و بسترهای خانوادگی؛ ب. بسترهای آشکارساز به‌عنوان شرایط زمینه‌ای شامل بسترهای بین‌فردی و بسترهای شخصیتی و بسترهای معنوی؛ ج. بسترهای تداوم‌بخش به‌عنوان شرایط واسطه‌ای شامل بسترهای اجتماعی و بسترهای فرهنگی و بسترهای محیطی؛ د. بسترهای تشدیدکننده به‌عنوان شرایط واسطه‌ای شامل بسترهای عاطفی و بسترهای مربوط به سبک زندگی و بسترهای جنسی.
نتیجه‌گیری: بسترهای متعددی در فرایند شکل‌گیری تجاوز جنسی نقش دارد. این عوامل در فرد تأثیرات بدنی و جسمی، روانی و خُلقی، شناختی و رفتاری به‌جا می‌گذارد و زمینهٔ ابتلای فرد به اختلالات مختلف و سلامت‌نداشتن در ابعاد متفاوت و مشکلات متعدد را ایجاد می‌کند. می‌توان با شناسایی این عوامل در محیط‌ها و فرهنگ‌ها و جوامع مختلف اقدامات مؤثری درراستای کاهش تجاوز جنسی انجام داد.

سعید صادقی, شهناز نوحی, علیرضا آقایوسفی, حکیمه آقایی

چکیده
زمینه و هدف: اختلال وسواس فکری‌عملی براساس وجود افکارهای ناخواسته و مزاحم و رفتارهای تکراری تشخیص داده می‌شود. یکی از درمان‌ها با اثربخشی تأییدشده در اختلالات روان‌شناختی، درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد است؛ بنابراین پژوهش حاضر باهدف تعیین اثربخشی درمان پذیرش و تعهد بر تحمل ابهام و انعطاف‌پذیری شناختی در افراد دارای نشانگان وسواس انجام شد.
روش‌بررسی: این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با استفاده از طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با دو گروه آزمایش و گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را افراد دارای نشانه‌های وسواس اردوگاه حرفه‌آموزی و کاردرمانی شهر سمنان در سال ۱۴۰۰ تشکیل دادند. از بین آن‌ها سی نفر داوطلب واجد شرایط به‌طور تصادفی وارد مطالعه شدند و به‌تصادف در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه پانزده نفر) قرار گرفتند. سپس پرسش‌نامهٔ تحمل ابهام (مکلین، ۱۹۹۳) و پرسش‌نامهٔ انعطاف‌پذیری روان‌شناختی (بوند و همکاران، ۲۰۱۳) توسط هر دو گروه تکمیل شد. پس از آن گروه آزمایش درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد را دریافت کرد. در ادامه پرسش‌نامه‌های مذکور توسط هر دو گروه تکمیل شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۴ و روش تحلیل کوواریانس صورت گرفت. همچنین سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد، درمان پذیرش و تعهد بر تحمل ابهام و انعطاف‌پذیری شناختی در افراد دارای نشانگان وسواس مؤثر است (۰٫۰۰۱>p).
نتیجه‌گیری: می‌توان گفت، درمان پذیرش و تعهد بر افزایش تحمل ابهام و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی افراد دارای وسواس اثربخش است.

نجمه واشقانی فراهانی, سمیرا وکیلی, لیلا کاشانی وحید

چکیده
زمینه و هدف: طبق نتایج مطالعات پیشین، کودکان دارای اختلال رفتاری مشکلاتی در تنظیم شناختی هیجان و مهارت‌های اجتماعی دارند؛ براین‌اساس استفاده از شیوه‌های مناسب برای بهبود این متغیرها دارای اهمیت فراوانی است. یکی از شیوه‌های مؤثر، نمایش خلاق است؛ لذا پژوهش حاضر باهدف تعیین اثربخشی نمایش خلاق بر تنظیم شناختی هیجان و مهارت‌های اجتماعی دختران دارای اختلال رفتاری ۱۰تا۱۲ سال انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعه‌ٔ آماری پژوهش را تمامی دختران دارای اختلال رفتاری ۱۰تا۱۲ سال شهر تهران در سال ۱۴۰۲ تشکیل دادند. از بین آن‌ها بیست نفر داوطب واجد شرایط به‌طور دردسترس وارد مطالعه شدند و به‌تصادف در دو گروه‌ آزمایش و گواه (هر گروه ده نفر) قرار گرفتند. هر دو گروه در پیش‌آزمون و پس‌آزمون، پرسش‌نامهٔ تنظیم شناختی هیجان (گارنفسکی و همکاران، ۲۰۰۱) و فرم معلم مقیاس درجه‌بندی مهارت‌های اجتماعی (گرشام و الیوت، ۱۹۹۰) را تکمیل کردند. برنامهٔ نمایش خلاق روی گروه آزمایش طی دوازده جلسهٔ شصت‌دقیقه‌ای و هر جلسه هفته‌ای دو بار اجرا شد؛ اما گروه گروه گواه هیچ برنامهٔ آموزشی دریافت نکرد. تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۶ صورت گرفت. سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، در هر سه متغیر راهبردهای سازگارانه و راهبردهای ناسازگارانه تنظیم شناختی هیجان و مهارت‌های اجتماعی بین گروه‌های آزمایش و گواه در پس‌آزمون، بعد از حذف اثر پیش‌آزمون، تفاوت معناداری وجود داشت (۰٫۰۰۱>p)؛ همچنین نمایش خلاق ۲۶درصد راهبردهای سازگارانه و ۸۷درصد مهارت‌های اجتماعی را افزایش و ۶۵درصد راهبردهای ناسازگارانه را کاهش داد.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش نتیجه گرفته می‌شود، استفاده از نمایش خلاق برای کودکان دارای اختلال رفتاری، روش مناسبی به‌منظور بهبود تنظیم شناختی هیجان و مهارت‌های اجتماعی آنان است.

مریم یاری بخت, گیتا موللی, سمیرا وکیلی

چکیده
زمینه و هدف: به‌دلیل اهمیت سال‌های اولیهٔ زندگی در فراگیری زبان و گفتار، درزمینهٔ تشخیص و مداخلهٔ زودهنگام ناشنوایی توجه زیادی شده ‌است. امروزه باتوجه به گسترش فناوری‌های جدید، مداخلات از راه دور به‌وسیلهٔ نرم‌افزارهای مختلف مدنظر قرار گرفته است؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر باهدف تدوین برنامهٔ نرم‌افزاری تربیت شنوایی از راه دور و بررسی اثر آن بر مهارت‌های شنیداری کودکان ناشنوای کمتر از سه سال انجام شد.
روش‌بررسی: روش این پژوهش نیمه‌آ‌‌زمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری را کودکان ناشنوای کمتر از سه سال تشکیل دادند. با استفاده از نمونه‌گیری هدفمند دردسترس، سی کودک واجد شرایط داوطلب ناشنوا یا کم‌شنوای شدید تا عمیق که از کاشت یا سمعک استفاده می‌کردند و والدین آن‌ها، وارد مطالعه شدند و به‌طور‌ تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند. برای گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامهٔ مهارت شنیداری گوش ‌کوچولو (کنیکس و همکاران، ۲۰۰۹) به‌کار رفت. این تحقیق در دو مرحله انجام گرفت: ابتدا باتوجه به نیاز آموزشی نرم‌افزار تدوین و طراحی و آزمایش شد؛ در مرحلهٔ دوم این نرم‌افزار در گروه آزمایش برای بهبود مهارت‌های شنیداری به‌کار رفت و گروه گواه روش سنتی مداخله را دریافت کرد. داده‌‌ها از دو گروه در پس‌آزمون و پیش‌آزمون جمع‌آوری شد. سپس تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار، فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (روش تحلیل کوواریانس) در سطح معناداری ۰٫۰۵ در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۷ صورت گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، با کنترل پیش‌آزمون، بین آزمودنی‌های گروه‌های آزمایش و گواه ازلحاظ نمرهٔ مهارت شنیداری در پس‌آزمون تفاوت معناداری وجود داشت (۰٫۰۰۱>p)؛ به‌علاوه میزان تأثیر استفاده از نرم‌افزار تربیت شنوایی ۴۴درصد بود.
نتیجه‌گیری: باتوجه به یافته‌های پژوهش، نرم‌افزار تربیت شنوایی از راه دور تأثیر مثبت بر مهارت‌های شنیداری دارد و می‌تواند به‌عنوان نظام مکمل آموزش سنتی در نظر گرفته می‌‌شود.
 

سیده سارا ریاضی, مهدی منوچهری

چکیده
زمینه و هدف: مشکلات مربوط به نزدیکی هیجانی و ترس از صمیمیت با طیف وسیعی از مشکلات سلامت روان و نیز آثار مخرب جسمانی ‌‌‌‌ارتباط دارد؛ بنابراین لازم است عوامل واسطه‌ای مؤثر باهدف اثرگذاری بر این مشکل و تغییر آن بررسی شود. پژوهش حاضر باهدف مدل‌سازی معادلات ساختاری رابطهٔ بین ترومای دوران کودکی با ترس از صمیمیت بزرگسالان به‌همراه نقش واسطه‌ای خودشناسی انسجامی انجام شد.
روش‌بررسی: این پژوهش از نوع همبستگی و معادلات ساختاری بود. جامعهٔ آماری پژوهش را زنان و مردان بزرگسال ۲۰تا۵۰سالهٔ شهر تهران در سال ۱۴۰۱ تشکیل دادند. در پژوهش حاضر با استفاده از روش نمونه‌گیری دردسترس، ۳۰۳ نفر به‌عنوان نمونهٔ آماری انتخاب شدند. شرکت‌کنندگان مقیاس ترس از صمیمیت (دسکاتنر و ثلن، ۱۹۹۱) و پرسش‌نامهٔ ترومای دوران کودکی (برنشتاین و همکاران، ۲۰۰۳) و مقیاس خودشناسی انسجامی (قربانی و همکاران، ۲۰۰۸) را تکمیل کردند. برای تحلیل داده‌ها، ضریب همبستگی پیرسون و مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزارهای SPSS نسخهٔ ۲۶ و AMOS نسخهٔ ۲۴ به‌کار رفت. سطح معناداری آزمون‌ها، برابر با ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، مدل مفروض با داده‌های گردآوری‌شده برازش داشت (۰٫۰۷۹=RMSEA و ۰٫۹۵۱=CFI و (۰٫۹۴۷=GFI و ۲٫۸۶۴=x²/df)؛ همچنین اثر غیرمستقیم ترومای دوران کودکی بر ترس از صمیمیت با میانجیگری خودشناسی انسجامی معنادار بود (۰٫۰۰۱>p، ۰٫۰۶۵=β)؛ به‌علاوه اثر مستقیم ترومای دوران کودکی بر ترس از صمیمیت از نظر آماری معنادار بود (۰٫۰۴۰=p، ۰٫۱۷۶=β).‌
نتیجه‌گیری: براساس نتایج پژوهش، خودشناسی انسجامی به‌عنوان میانجی ناقص در این مدل عمل می‌‌کند و می‌توان با افزایش ظرفیت خودشناسی در افراد، ترس از صمیمیت را در آنان کاهش داد.

آناهیتا کاشمری, فاطمه شهابی زاده, قاسم آهی, علیرضا محمودی راد

چکیده
زمینه و هدف: از مشکلات سالمندان می‌توان افزایش چربی‎های خون و کاهش قوای شناختی آنان را ذکر کرد. پژوهش حاضر باهدف مقایسهٔ اثربخشی درمان شناختی-رفتاری توأم باخودشفقت‎گری همراه با فعالیت‎های‎ شناختی-‌حرکتی با درمان‎ شناختی-حرکتی ‎به‎تنهایی بر لیپوپروتئین‎های‎ پلاسما و کارکردهای ‎اجرایی سالمندان انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه و دورهٔ پیگیری بود. جامعهٔ آماری را تمامی سالمندان بیشتر از شصت سال ساکن شهر مشهد در سال ۱۴۰۰ تشکیل دادند. از بین آن‌‌ها ۴۲ نفر داوطلب (۲۱ زن و ۲۱ مرد) دارای ملاک‎های ورود، وارد مطالعه شدند. سپس با گمارش تصادفی در سه گروه آزمایش اول (درمان شناختی-رفتاری توأم با خودشفقت‎گری همراه با فعالیت‎های شناختی‌-حرکتی) و آزمایش دوم (درمان شناختی-‌حرکتی) و گواه (بدون مداخله) (هر گروه چهارده نفر) قرار گرفتند. گروه‌های آزمایش در هیجده جلسهٔ نوددقیقه‎ای طی نُه هفته مداخلات مربوط را دریافت کردند. داده‎های حاصل از پرسش‌نامهٔ کارکردهای اجرایی (جیویا و همکاران، ۲۰۰۰) و نتایج نمونه‎های خون آزمودنی‎ها ازطریق نرم‌افزار آماری SPSS نسخهٔ ۲۲ با تحلیل کوواریانس، تحلیل واریانس با اندازه‎گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی تحلیل شدند. سطح معناداری آزمون‎ها ۰٫۰۵ بود.
یافته‌ها: میزان متغیرهای تری‌گلیسرید (۰٫۰۰۱>p) و HDL (۰٫۰۰۳=p) بین سه گروه پژوهش در پس‌آزمون دارای اختلاف معنادار بود. هر دو مداخله در تغییر میزان تری‌گلیسرید (۰٫۰۰۷=p) و HDL (۰٫۰۰۶=p) تأثیر معناداری داشت. در متغیر کارکردهای اجرایی، تفاوت میانگین‎ها در گروه‌های آزمایش اول و دوم بین پیش‌آزمون با پس‌آزمون و پیگیری معنادار بود (۰٫۰۰۱>p)؛ در هر دو گروه آزمایش، تفاوت میانگین نمرات پس‎آزمون با پیگیری معنادار نبود که حاکی‌از ماندگاری تأثیر مداخلات بود (۰٫۰۵<p).
نتیجه‌گیری: براساس یافته‎های پژوهش، درمان شناختی-رفتاری توأم باخودشفقت‎گری همراه با فعالیت‎های ‎شناختی-‌حرکتی و نیز درمان ‎شناختی-حرکتی ‎به‌‎تنهایی، بر کاهش تری‎گلیسرید و HDLو بهبود کارکردهای اجرایی سالمندان کارایی دارد. در مقام مقایسه، درمان شناختی-رفتاری توأم با خودشفقت‌گری همراه با فعالیت‎های شناختی-حرکتی، برای متغیرهای تری‌گلیسرید و HDL دارای اثربخشی بیشتری است.

علی متقیان, کامبیز پوشنه, حمید علیزاده, پریسا تجلی

چکیده
زمینه و هدف: اختلال نافرمانی مقابله‌‌ای یکی از اختلالات شایع دوران کودکی و نوجوانی است که بیشتر تحت‌تأثیر پویایی‌های محیط خانوادگی و سبک فرزندپروری قرار دارد؛ بنابراین پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی برنامهٔ آموزش فرزندپروری دموکراتیک بر علاقهٔ اجتماعی و نشانه‌‌های اختلال نافرمانی مقابله‌‌ای در کودکان انجام پذیرفت.
روش‌بررسی: روش پژوهش، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری را تمامی دانش‌‌آموزان با اختلال نافرمانی مقابله‌‌ای شهرستان اسفراین در سال ۱۴۰۲ تشکیل دادند. از بین این کودکان، سی نفر داوطلب واجد شرایط براساس ملاک‌‌های ورود و به‌شیوهٔ نمونه‌‌گیری هدفمند به‌عنوان نمونه وارد مطالعه شدند. سپس در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه پانزده نفر) قرار گرفتند. گروه آزمایش به‌‌شکل گروهی طی ده جلسه آموزش فرزندپروری دموکراتیک را در طول پنج هفته و هفته‌‌ای دو جلسهٔ نوددقیقه‌ای دریافت کرد. در این مدت برای گروه گواه، مداخله‌ای ارائه نشد. به‌منظور جمع‌‌آوری داده‌‌ها، مقیاس علائم مرضی کودکان (گادو و اسپرافکین، ۱۹۹۴) و مقیاس علاقهٔ اجتماعی برای کودکان ایرانی (علیزاده و همکاران، ۱۳۹۴) به‌کار رفت. تحلیل آماری با استفاده از آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی در سطح معناداری (۰٫۰۵=α) به‌کمک نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۶ صورت گرفت.
یافته‌ها: اثر زمان، اثر گروه و اثر تعامل زمان و گروه بر نمرات متغیرهای علاقهٔ اجتماعی و نشانه‌های اختلال نافرمانی مقابله‌‌ای معنادار بود (۰٫۰۰۱>p). تفاوتی معنا‌دار بین نمرات متغیرهای علاقهٔ اجتماعی و نشانه‌های اختلال نافرمانی مقابله‌‌ای در مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون و نیز پیش‌آزمون و پیگیری وجود داشت (۰٫۰۵>p)؛ درحالی‌‌که در متغیرهای مذکور تفاوت معناداری بین مراحل پس‌آزمون و پیگیری مشاهده نشد (۰٫۰۵<p).
نتیجه‌گیری: برنامهٔ آموزش فرزندپروری دموکراتیک منجربه افزایش علاقهٔ ‌اجتماعی و کاهش نشانه‌‌های اختلال نافرمانی مقابله‌‌ای در کودکان می‌شود؛ ازاین‌رو توصیه می‌شود برنامهٔ مذکور در طراحی درمان‌های روان‌شناختی و پیشگیری و آموزش والدین مدنظر قرار گیرد.

احسان قدری حصاری, نسیم محمودی

چکیده
زمینه و هدف: ازآنجاکه دانش‌آموزان، بزرگ‌ترین سرمایهٔ انسانی جامعه و هستهٔ نظام آموزشی هستند، لازم است متغیرها و مؤلفه‌های مربوط به آنان با حساسیت بیشتری مدنظر قرار گیرد؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر درگیری تحصیلی و سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون دوگروهی (گروه آزمایش و گروه گواه) بود. جامعهٔ آماری پژوهش را همهٔ دانش‌آموزان دبیرستان دخترانهٔ سعدی شهر نیشابور در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ تشکیل دادند. برای جمع‌آوری داده‌ها نمونه‌ای به‌تعداد سی نفر به‌روش نمونه‌گیری دردسترس وارد مطالعه شدند و در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه پانزده نفر) قرار گرفتند. ابزارهای پژوهش پرسش‌نامهٔ سرزندگی تحصیلی (دهقان‌زاده و حسین‌چاری، ۱۳۹۱) و پرسش‌نامهٔ درگیری تحصیلی (زرنگ، ۱۳۹۱) بود. افراد گروه آزمایش ده جلسه آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی را دریافت کردند؛ اما برای گروه گواه هیچ آموزشی ارائه نشد. به‌منظور تحلیل داده‌ها، نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۲ و آزمون‌های تحلیل کوواریانس چندمتغیره و تک‌متغیره به‌کار رفت. سطح معناداری ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: طبق نتایج بعد از حذف اثر پیش‌آزمون، در پس‌آزمون بین گروه آزمایش و گروه گواه در متغیرهای درگیری تحصیلی (۰٫۰۰۱>p) و سرزندگی تحصیلی (۰٫۰۰۱>p) تفاوت معناداری وجود داشت. همچنین اندازهٔ اثر آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر درگیری تحصیلی ۳۳٫۷درصد و بر سرزندگی تحصیلی ۸۶درصد به‌دست آمد.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش نتیجه گرفته می‌شود، آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر افزایش درگیری و سرزندگی تحصیلی دانش‌آموزان مؤثر است.