مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

شیرین مدیرزارع, کیانوش زهراکار, اسماعیل اسدپور, فرشاد محسن زاده

زمینه و هدف: با توجه به لزوم اجرای شیوه‌های نوین در راستای حل مشکلات زوجین، این مطالعه باهدف مقایسهٔ اثربخشی زوج‌درمانی رفتاری-تلفیقی و رفتاردرمانی دیالکتیک بر کاهش رفتارهای کنترل‌گرایانهٔ زوجین انجام شد.
روش‌بررسی: در این پژوهش از روش نیمه‌آزمایشی و طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه گواه استفاده شد. جامعهٔ آماری پژوهش شامل تمامی زوجین مراجعه‌کننده به مراکز مشاورهٔ شهر کرج، جهت حل اختلافات زناشویی، بود. انتخاب آزمودنی‌ها بر اساس کسب نمرهٔ بالاتر از میانگین در پرسش‌نامهٔ رفتارهای کنترل‌گرایانه زن و شوهر کوان و آرچر (۲۰۰۵) بود. ۴۸نفر (۲۴ زوج)، با توجه به نمرات بالاتر از میانگین رفتارهای کنترل‌گرایانه، انتخاب شدند. این افراد به‌طور تصادفی ۱۶نفر در گروه آزمایش اول (زوج‌درمانی رفتاری-تلفیقی)، ۱۶ نفر (۸زوج) در گروه آزمایش دوم (رفتاردرمانی دیالکتیک) و ۱۶ نفر در گروه گواه (۸زوج) قرار گرفتند. روش اجرا بدین ترتیب بود که بعد از پیش‌آزمون، برای گروه آزمایش اول آموزش زوج‌درمانی رفتاری-تلفیقی و برای گروه آزمایش دوم، آموزش رفتاردرمانی دیالکتیک، اجرا گردید و گروه گواه مداخله‌ای دریافت نکرد. درنهایت از هر سه گروه پس‌آزمون گرفته شد. یافته‌های پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۴ و آنالیز کوواریانس در سطح معناداری ۰٫۰۵تحلیل شدند.
یافته‌ها: آنالیز کوواریانس نشان داد که بین اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیک و زوج‌درمانی رفتاری-تلفیقی بر کاهش رفتارهای کنترل‌گرایانه تفاوت معناداری وجود داشت (۰٫۰۰۱>p). علاوه بر این، آزمون تعقیبی نشان داد میزان اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیک بر کاهش رفتارهای کنترل‌گرایانه، از زوج‌درمانی رفتاری-تلفیقی بیشتر است. به‌عبارتی می‌توان گفت اندازهٔ اثر در متغیر رفتارهای کنترل‌گرایانه برابر ۰٫۵۴ بوده که مشخص می‌کند تقریباً ۵۴درصد از تغییرات درون‌گروهی ازطریق زوج‌درمانی رفتاری-تلفیقی تبیین شده است.
نتیجه‌گیری: یافته‌های این مطالعه نشان داد که آموزش رفتاردرمانی دیالکتیک برای زوجین کاربرد دارد و بر کاهش رفتارهای کنترل‌گرایانه زوجین اثربخش است؛ اما زوج‌درمانی رفتاری-تلفیقی بر کاهش رفتارهای کنترل‌گرایانهٔ زوجین مؤثر نبود.

ناهید صفر محمدلو, علیرضا ملازاده, فرحناز مسچی

زمینه و هدف: در زنان مبتلا به سرطان سینه، کیفیت زندگی جنسی و عملکرد جنسی آن‌ها درمعرض آسیب قرار می‌گیرد؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر مقایسه‌ٔ اثربخشی درمان هیجان‌مدار و درمان شناختی‌رفتاری بر کیفیت زندگی جنسی و عملکرد جنسی زنان مبتلا به سرطان سینه بود.
روش‌بررسی: روش پژوهش، نیمه‌آزمایشی با پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی زنان متأهل مبتلا به سرطان سینه مراجعه‌کننده به بیمارستان میلاد تهران در سال ۱۳۹۹ تشکیل دادند. تعداد ۴۵ نفر از بیماران دارای ملاک‌های ورود به پژوهش با روش نمونه‌گیری غیرتصادفی و دردسترس وارد مطالعه شدند. سپس در دو گروه آزمایشی شامل گروه شناختی‌رفتاری و گروه هیجان‌مدار و یک ‌گروه گواه قرار گرفتند (هر گروه پانزده نفر). ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامۀ کیفیت زندگی جنسی زنان (سایموندز و همکاران، ۲۰۰۵) و شاخص سنجش عملکرد جنسی زنان (روزن و همکاران، ۲۰۰۰) بود. صرفاً دو گروه آزمایش، جداگانه درمان شناختی‌رفتاری را براساس بستهٔ درمانی نظریهٔ ‌یونگ و همکاران (۲۰۰۱) و درمان هیجان‌مدار را براساس بستهٔ درمانی جانسون (۲۰۰۴) دریافت کردند. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۱ در سطح معناداری ۰٫۰۵ صورت گرفت.
یافته‌ها: در اثر زمان متغیر کیفیت زندگی جنسی معنادار شد (۰٫۰۰۱=p)؛ اما متغیر عملکرد جنسی معنادار نشد (۰٫۴۵۰=p). در متغیر کیفیت زندگی جنسی بین دو گروه آزمایش با گروه گواه تفاوت معناداری وجود داشت (۰٫۰۰۱=p)؛ اما در متغیر عملکرد جنسی چنین نبود (۰٫۷۶۲=p). در متغیر کیفیت زندگی جنسی در مراحل پس‌آزمون و پیگیری بین گروه درمان هیجان‌مدار با گروه‌های درمان شناختی‌رفتاری و گواه تفاوت معنادار به‌دست آمد (۰٫۰۰۱=p)؛ اما در مراحل پس‌آزمون و پیگیری بین دو گروه شناختی‌رفتاری و گواه تفاوت معنادار وجود نداشت (به‌ترتیب ۰٫۹۴۸=p، ۰٫۷۳۸=p).
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش در مقایسهٔ درمان هیجان‌مدار و درمان شناختی‌رفتاری، تأثیر درمان هیجان‌مدار را به‌عنوان یکی از روش‌های حمایتی در افزایش کیفیت زندگی جنسی زنان مبتلا به سرطان سینه نشان می‌دهد.

احد بابازاده, توکل موسی زاده, سمیه تکلوی

زمینه و هدف: میزان پدیدهٔ فرار از خانه و بدسرپرستی متأسفانه در سال‌های اخیر رشد کرده است و به نگرانی و معضلی اجتماعی تبدیل شده است. هدف این پژوهش مقایسهٔ اثربخشی معنادرمانی و درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد بر تاب‌آوری دختران فرار و بدسرپرست تحت مراقبت سازمان بهزیستی بود.
روش‌بررسی: روش پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون چندگروهی همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی دختران فراری یا بدسرپرست سازمان بهزیستی در مراکز نگهداری شهر تهران در سال ۱۳۹۹ تشکیل دادند. از بین افراد واجد شرایط داوطلب، به‌روش نمونه‌گیری دردسترس شصت نفر وارد مطالعه شدند و به‌صورت تصادفی ساده در سه گروه بیست‌نفری (آموزش معنادرمانی، درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد، گواه) جایگزین شدند. گروه آموزش معنادرمانی براساس بستۀ آموزشی شولنبرگ و همکاران (۲۰۱۰) هشت جلسهٔ نوددقیقه‌ای و گروه درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد براساس بستۀ آموزشی هیز و استروسال (۲۰۰۴) ده جلسهٔ نوددقیقه‌ای، مداخلات درمانی دریافت کردند. گروه گواه هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. ابزار پژوهش در مراحل پیش‌آزمون و پس‌آزمون، مقیاس تاب‌آوری کانر-دیویدسون (کانر و دیویدسون، ۲۰۰۳) بود. داده‌ها با روش تحلیل کوواریانس تک‌متغیری و آزمون تعقیبی بونفرونی با بهره‌گیری از نرم‌افزار آماری SPSS نسخهٔ ۲۲ در سطح معناداری ۰٫۰۱ تجزیه‌و‌تحلیل شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که معنادرمانی و درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد در افزایش تاب‌آوری دختران فرار و بدسرپرست تحت مراقبت سازمان بهزیستی تأثیر معناداری داشتند (۰٫۰۰۱>p)؛ همچنین بین اثربخشی معنادرمانی و درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد، در متغیر تاب‌آوری دختران فرار و بدسرپرست تفاوت معناداری مشاهده نشد (۰٫۰۸۲=p).
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های این پژوهش، هم معنادرمانی و هم درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد باتوجه به فرایندها و تکنیک‌های آموزشی خود، تأثیر معناداری بر افزایش تاب‌آوری دختران فرار و بدسرپرست دارند.

مرضیه کاکانژادی فرد, علیرضا حیدرئی, فرح نادری

زمینه و هدف: ناباروری، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زنان در سنین باروری است که عواقب اجتماعی و روانی زیان‌آوری برای فرد دارد. هدف این پژوهش بررسی نقش میانجی‌گری استرس ناباروری در رابطهٔ بین خودپندارهٔ جنسی و تاب‌آوری خانواده با سازگاری زناشویی در زنان نابارور بود.
روش‌بررسی: این تحقیق از نوع همبستگی مبتنی بر مدل‌یابی معادلات ساختاری بود. به این منظور نمونه‌ای به حجم ۲۴۴ نفر از جامعۀ آماری زنان نابارور مراجعه‌کننده به مراکز درمان ناباروری استان‌های خوزستان و اصفهان در سال ۱۳۹۷، به‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. داده‌ها با پرسشنامۀ چندوجهی خودپندارهٔ جنسی (اسنل، ۱۹۹۸)، مقیاس ارزیابی تاب‌آوری خانواده (سیکسبی، ۲۰۰۵)، پرسشنامۀ استرس ناباروری (نیوتون و همکاران، ۱۹۹۹) و پرسشنامۀ سازگاری زناشویی (اسپاینر، ۱۹۷۸) بود. برای تحلیل داده‌های پژوهش، نرم‌افزارهای SPSS نسخهٔ ۲۲ و AMOS نسخهٔ ۲۲ به‌کار رفت. سطح معناداری در این پژوهش ۰٫۰۱ و ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، رابطهٔ مستقیم بین خودپندارهٔ جنسی (۰٫۰۲۵=p و ۰٫۱۳=β) و تاب‌آوری خانواده (۰٫۰۱۸=p و ۰٫۱۵=β) با سازگاری زناشویی مثبت و معنا‌دار بود. رابطهٔ مستقیم بین خودپندارهٔ جنسی (۰٫۰۰۱>p، ۰٫۲۳-=β) و تاب‌آوری خانواده (۰٫۰۰۱>p، ۰٫۳۳-=β) با استرس ناباروری منفی و معنا‌دار بود. رابطهٔ بین استرس ناباروری با سازگاری زناشویی منفی و معنادار بود (۰٫۰۰۱>p و ۰٫۲۶-=β)؛ همچنین اثر غیرمستقیم خودپندارهٔ جنسی (۰٫۰۰۲=p و ۰٫۰۶=β) و تاب‌آوری خانواده (۰٫۰۰۲=p و ۰٫۰۹=β) بر سازگاری زناشویی معنادار بود؛ به‌علاوه مدل اصلاح‌شدۀ پژوهش برازش مطلوبی برای داده‌های گردآوری‌شده داشت (۱٫۱۸=df/^۲c و ۰٫۹۹=CFI و ۰٫۹۹=IFI، ۰٫۹۹=TLI و  ۰٫۹۸NFI= و ۰٫۰۲=RMSEA).
نتیجه‌گیری: براساس نتایج، خودپندارۀ جنسی و تاب‌آوری خانواده با میانجی‌گری استرس ناباروری بر سازگاری زناشویی مؤثر هستند. باتوجه به اینکه استرس ناباروری به‌صورت مستقیم و در نقش میانجی بر سازگاری زناشویی زنان نابارور اثر دارد، می‌تواند به‌عنوان فاکتور مهمی در ارائهٔ خدمات روان‌شناختی به زوجین نابارور به‌کار رود.

لیلا مجیدپور تهرانی, فاطمه گلشنی, جاوید پیمانی, آنیتا باغداساریانس, صادق تقی لو

زمینه و هدف: از میان اختلال‌های روان‌پزشکی افسردگی شایع‌ترین آن‌هاست؛ همچنین نشخوار فکری از مهم‌ترین مؤلفه‌های افسردگی است. هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی دستگاه تحریک الکتریکی جمجمه، درمان شناختی‌رفتاری و دارودرمانی بر نشخوار فکری و نشانگان افسردگی در زنان بود.
روش‌بررسی: روش این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی زنان مبتلا به افسردگی اساسی مراجعه‌کننده به کلینیک‌های مشاوره و روان‌درمانی استان البرز در سال ۱۳۹۸ تشکیل دادند. از میان آن‌ها تعداد چهل نفر داوطلب واجد شرایط وارد مطالعه شدند و در سه گروه آزمایش (تحریک الکتریکی جمجمه، درمان شناختی‌رفتاری و دارودرمانی) و یک‌ گروه گواه به‌صورت تصادفی تقسیم شدند. ابزار پژوهش پرسشنامهٔ افسردگی بک (بک و همکاران، ۱۹۶۱) و مقیاس پاسخ‌های نشخواری (نولن-هوکسیما و مارو، ۱۹۹۱) بود. دوازده جلسه تحریک الکتریکی جمجمه و نُه جلسه درمان شناختی‌رفتاری (بک و بک، ۲۰۱۱) و شش هفته دارودرمانی صرفاً برای گروه‌های آزمایش انجام شد. برای تحلیل داده‌ها، روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌ مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی در نرم‌افزار SPSS نسخۀ ۲۲ در سطح معناداری ۰٫۰۵ به‌کار رفت.
یافته‌ها: هر سه روش درمانی برای گروه‌های آزمایش موجب کاهش نشخوار فکری (۰٫۰۰۸=p) و افسردگی (۰٫۰۰۱>p) درمقایسه با گروه گواه شدند. میان سه گروه آزمایش با گروه گواه در هر دو متغیر مذکور تفاوت معنادار مشاهده شد (۰٫۰۰۱>p). بین هر سه روش درمانی در کاهش دو متغیر مذکور تفاوت معناداری وجود نداشت؛ همچنین نتایج نشان‌‌دهندهٔ ماندگاری تأثیر مثبت سه روش درمانی بر گروه‌های آزمایش در نشخوار فکری (۰٫۰۰۱=p) و افسردگی (۰٫۰۶۶=p) در مرحلهٔ پیگیری بود.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج پژوهش، هر سه روش تحریک الکتریکی جمجمه، درمان شناختی‌رفتاری و دارودرمانی در درمان نشخوار فکری و افسردگی زنان اثربخش‌اند؛ اما باتوجه به نمرات میانگین سه گروه، به‌نظر می‌رسد تحریک الکتریکی جمجمه درمقایسه با دو درمان دیگر اثربخشی بیشتری دارد.

سهیلا عیسایی, محمدرضا صیرفی, آدیس کراسکیان موجمباری, احمد برجعلی, طاهره رنجبری پور

زمینه و هدف: طرحواره‌های ناسازگار، عمیق‌ترین مؤلفه‌های شناختی-هیجانی هستند که موجب بروز افسردگی و اضطراب می‌شوند؛ ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر مقایسهٔ اثربخشی طرحواره‌درمانی فردی و گروهی در درمان افسردگی و اضطراب نوجوانان دختر بود.
روش‌بررسی: روش پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمام دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطهٔ پایهٔ نهم شهرستان قدس در سال تحصیلی ۹۹-۱۳۹۸ تشکیل دادند. از بین آن‌ها ۴۵ دانش‌آموز به‌صورت دردسترس انتخاب شدند. سپس با گمارش تصادفی در سه گروه طرحواره‌درمانی فردی، طرحواره‌درمانی گروهی و گواه قرار گرفتند. آزمودنی‌ها برای پیش‌آزمون و پس‌آزمون به پرسشنامهٔ افسردگی بک (بک و همکاران، ۱۹۶۱) و پرسشنامهٔ اضطراب بک (بک و همکاران، ۱۹۸۸) پاسخ دادند. طرحواره‌درمانی یانگ و همکاران (۲۰۰۶) طی دوازده جلسهٔ فردی و دوازده جلسهٔ گروهی هر کدام با ‌مدت‌زمان جلسه‌ای نود دقیقه صرفاً برای دو گروه آزمایش برگزار شد. در پژوهش حاضر برای تحلیل داده‌ها روش آماری تحلیل کوواریانس و آزمون تعقیبی بونفرونی در نرم‌افزارSPSS به‌کار رفت. سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، پس از حذف اثر پیش‌آزمون برای هر دو متغیر افسردگی و اضطراب تفاوت معناداری در پس‌آزمون بین گروه‌های طرحواره‌درمانی گروهی، طرحواره‌درمانی فردی و گواه وجود داشت (۰٫۰۰۱>p). همچنین طرحواره‌درمانی فردی و طرحواره‌درمانی گروهی برای گروه‌های آزمایش موجب کاهش افسردگی و اضطراب نوجوانان درمقایسه با گروه گواه شدند (۰٫۰۰۱>p)؛ اما بین دو گروه طرحواره‌درمانی فردی و گروهی در هر دو متغیر افسردگی (۰٫۸۱۰=p) و اضطراب (۰٫۲۹۳=p) تفاوت معناداری وجود نداشت.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که طرحواره‌درمانی به‌شیوهٔ فردی و نیز گروهی بر کاهش افسردگی و اضطراب نوجوانان مؤثر است.

فاطمه فیضی خواه, رمضان حسن زاده, قدرت‌اله عباسی

زمینه و هدف: طلاق عاطفی موضوعی مهم است که ناشی‌از ایجاد اختلاف و تعـارض بین زن و شوهر است. پژوهش حاضر با هدف مقایسهٔ اثربخشی درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد و آموزش تاب‌آوری بر طلاق عاطفی در زنان انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش حاضر، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه گواه بود. افراد نمونه‌ به تعداد ۴۵ نفر از زنان ۲۵تا۴۵ سال واجد شرایط داوطلب مراجعه‌کننده به دادگاه خانوادهٔ شهید باهنر تهران به‌صورت دردسترس انتخاب شدند. سپس در دو گروه آزمایش و یک ‌گروه گواه به‌صورت تصادفی قرار گرفتند (هر گروه پانزده نفر). برای یک ‌گروه آزمایش، درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد در ده جلسۀ ۱۲۰دقیقه‌ای و برای گروه دیگر آزمایش آموزش تاب‌آوری در یازده جلسۀ ۱۲۰دقیقه‌ای ارائه شد. برای گروه گواه مداخله‌ای انجام نشد. هر سه گروه در پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری به پرسشنامهٔ طلاق عاطفی (گاتمن و همکاران، ۱۹۹۸) پاسخ دادند. تحلیل داده‌ها با استفاده از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون‌های تعقیبی بونفرونی و توکی در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۲ انجام پذیرفت. سطح معناداری آزمون‌ها، ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: تحلیل واریانس برای عامل درون‌گروهی (زمان) برای نمرهٔ طلاق عاطفی معنادار بود؛ همچنین اثر متقابل گروه و زمان و عامل بین‌گروهی برای نمرهٔ طلاق عاطفی معنادار به‌دست آمد (۰٫۰۰۱>p). در نمرهٔ طلاق عاطفی تفاوت معنا‌داری بین مراحل پیش‌آزمون با پس‌آزمون و پیگیری وجود داشت (۰٫۰۰۱>p)؛ اما مراحل پس‌آزمون و پیگیری باهم اختلاف معناداری نداشتند (۰٫۵۴۱p=). نمرهٔ طلاق عاطفی در دو گروه آزمایش درمقایسه با گروه گواه کاهش یافت (۰٫۰۰۱>p)؛ اما بین دو نوع درمان تفاوت معنادار وجود داشت (۰٫۰۰۱>p).
نتیجه‌گیری: می‌توان نتیجه گرفت، هر دو درمان مبتنی‌بر پذیرش و تعهد و آموزش تاب‌آوری منجربه کاهش طلاق عاطفی زنان متقاضی طلاق می‌شود؛ با‌این‌حال، آموزش تاب‌آوری بر کاهش طلاق عاطفی در زنان مؤثرتر است.

منوچهر سعادتخواه, محمد نریمانی, توکل موسی زاده, سمیه تکلوی ورنیاب

زمینه و هدف: بین مؤلفه‌های ناگویی خُلقی در معتادان و افراد عادی تفاوت معنادار وجود دارد؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف مقایسهٔ اثربخشی رفتاردرمانی دیالکتیکی و شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر ناگویی خُلقی در مردان دارای اختلال اعتیاد به مواد مخدر انجام گرفت.
روش‌بررسی: پژوهش حاضر از نوع آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون چندگروهی و مرحلهٔ پیگیری بود. جامعهٔ آماری این پژوهش را تمامی مردان وابسته به اختلال اعتیاد شهر اردبیل تشکیل دادند که در سال ۹۷-۱۳۹۶ به ادارهٔ بهزیستی برای درمان مراجعه کردند. تعداد ۴۵ نفر از افراد واجد شرایط به‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. سپس به‌صورت تصادفی در گروه آزمایش دیالکتیکی، گروه آزمایش ذهن‌آگاهی و گروه گواه قرار گرفتند (هر گروه پانزده نفر). ابزار پژوهش مقیاس بیست‌سؤالی ناگویی خُلقی تورنتو (بگبی و همکاران، ۱۹۹۴) بود. جلسات رفتاردرمانی دیالکتیکی در هشت جلسه براساس تکنیک‌های رفتاردرمانی دیالکتیکی مک‌کی و همکاران (۲۰۱۸) و شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی در هشت جلسه براساس جلسات آموزشی سگال و همکاران (۲۰۱۳) صرفاً برای گروه‌های آزمایش اجرا شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی LSD در نرم‌افزار SPSS استفاده شد. سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، تغییرات میانگین متغیر ناگویی خلقی در طول زمان معنادار بود (۰٫۰۰۱>p)؛ همچنین اثر گروه و اثر متقابل زمان و گروه معنادار بود (۰٫۰۰۱>p). در گروه‌های آزمایش اختلاف بین نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون معنادار بود (۰٫۰۰۱>p). در مقایسهٔ میانگین نمرات بین پس‌آزمون و پیگیری در گروه درمان دیالکتیکی (۰٫۰۱۶=p) و گروه درمان ذهن‌آگاهی (۰٫۰۱۳=p) تفاوت معنادار وجود داشت که نشان می‌دهد در مرحلهٔ پیگیری اثرات درمان‌ها ماندگاری نداشت.
نتیجه‌گیری: باتوجه به نتایج پژوهش نتیجه گرفته می‌شود که رفتاردرمانی دیالکتیکی و شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر کاهش ناگویی خُلقی در مردان دارای اختلال اعتیاد به مواد مخدر مؤثر هستند.

سمانه محمدپور, محمدعلی گودرزی, حبیب هادیان‌فرد, محمدرضا تقوی

زمینه و هدف: اختلال بدشکلی بدن با مشکلات شدید فردی، اجتماعی، شغلی، تحصیلی و خانوادگی همراه است. هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی درمان فراتشخیصی بر اجتناب از تصویر بدنی و ناگویی خلقی در اختلال بدشکلی بدن بود.
روش‌بررسی: پژوهش حاضر، نیمه‌آزمایشی با پیش‌آزمون-پس‌آزمون و گروه گواه بود. جامعهٔ آماری تمامی دانشجویان مراجعه‌کننده به مرکز مشاوره و روان‌درمانی دانشگاه شیراز و مراجعه‌کنندگان به کلینیک زیبایی درمانگاه شهید مطهری و کلینیک امام رضا (ع) در شهر شیراز از بهمن سال ۱۳۹۷ تا خرداد سال ۱۳۹۸ بودند که ملاک‌های اختلال بدشکلی بدن را مطابق با معیارهای راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی-نسخۀ پنجم داشتند. سی نفر به‌شیوهٔ نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. این افراد به‌صورت تصادفی در دو گروه درمان فراتشخیصی و گواه قرار گرفتند. پیش‌آزمون و پس‌آزمون با استفاده از پرسشنامهٔ اجتناب از تصویر بدنی (روزن و همکاران، ۱۹۹۱) و مقیاس ناگویی خلقی (بگبی و همکاران، ۱۹۹۴) اجرا شد. سپس صرفاً برای گروه آزمایش به‌مدت ۱۲ جلسه درمان فراتشخیصی براساس پروتکل بارلو و همکاران (۲۰۱۵) اجرا شد. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخۀ ۲۱ و روش تحلیل کوواریانس چندمتغیره و تک‌متغیره تجزیه‌و‌تحلیل شدند. سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ بود.
یافته‌ها: نتایج نشان داد بین دو گروه در پس‌آزمون در مؤلفه‌های متغیر اجتناب از تصویر بدنی شامل پوشش (۰٫۰۰۱>p)، محدودسازی خوردن (۰٫۰۰۳=p)، فعالیت‌های اجتماعی (۰٫۰۰۱>p) و وزن‌کردن خود (۰٫۰۰۳=p) و در مؤلفه‌های متغیر ناگویی خلقی شامل دشواری در تشخیص احساسات (۰٫۰۰۱>p)،دشواری در توصیف احساسات (۰٫۰۰۱>p) و تفکر با جهت‌گیری بیرونی (۰٫۰۰۱>p) تفاوت معنادار وجود داشت.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج پژوهش نتیجه گرفته می‌شود که درمان فراتشخیصی بر بهبود اجتناب از تصویر بدنی و ناگویی خلقی در این بیماران اثربخشی دارد؛ بنابراین، اجرای برنامه‌های مداخله‌ای جامع با رویکرد فراتشخیصی برای این بیماران نیاز است.

مریم پیروی, نیلوفر طهمورسی, انسیه نسلی اصفهانی, عباس مقیم بیگی

زمینه و هدف: مداخلات روان‌شناختی در مدیریت متغیرهای بیولوژیک، افسردگی و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به دیابت مؤثر هستند؛ بنابراین هدف از انجام این پژوهش، مقایسۀ اثربخشی امیددرمانی و معنویت‌درمانی بر رفتار خودمراقبتی، افسردگی و ‏‎ HbA1c در زنان میانسال مبتلا به ‏دیابت نوع دو ‏بود.‏
روش‌بررسی: پژوهش حاضر، نیمه‌آزمایشی از نوع پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری تمامی بیماران ‏زن مبتلا به دیابت نوع دو مراجعه‌کننده به مرکز تحقیقات دیابت، متابولیسم و غدد تهران در سال ۱۳۹۹ بودند. به‌روش نمونه‌گیری دردسترس ۴۵ نفر از داوطلبان واجد شرایط وارد پژوهش شدند. سپس به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایشی امیددرمانی و معنویت‌درمانی و یک‌ گروه گواه قرار گرفتند (هر گروه پانزده نفر). صرفاً برای گروه‌های آزمایش امید‌درمانی و معنویت‌درمانی هرکدام در هشت جلسهٔ نوددقیقه‌ای برگزار شد. برای جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامهٔ افسردگی بک (بک و همکاران، ۱۹۶۱)، پرسشنامهٔ خودمراقبتی (توبرت و همکاران، ۲۰۰۰) و ‏آزمایش HbA1c خون به‌کار رفت. داده‌ها با استفاده از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون‌ تعقیبی بونفرونی در نرم‌افزار ‏SPSS نسخهٔ ۲۰‎‏ در سطح معناداری ۰٫۰۵ تجزیه‌و‌تحلیل شدند.
یافته‌ها: امیددرمانی و معنویت‌درمانی بر افسردگی (۰٫۰۰۱>p) و HbA1c با (۰٫۰۲۴=p)  اثر کاهنده و بر خودمراقبتی (۰٫۰۰۱>p) اثر افزاینده داشتند. تفاوت معنادار بین دو نوع درمان صرفاً برای متغیر افسردگی وجود داشت (۰٫۰۳۸=p). بین مراحل پیش‌آزمون با پس‌آزمون و پیش‌آزمون با پیگیری برای سه متغیر مذکور تفاوت معنادار وجود داشت (۰٫۰۰۱>p)؛ اما بین مراحل پس‌آزمون و پیگیری برای این متغیرها تفاوت معنادار مشاهده نشد که بیانگر ماندگاری تأثیر مثبت امیددرمانی و معنویت‌‌درمانی در مرحلهٔ پیگیری بود.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های این پژوهش، امیددرمانی و معنویت‌درمانی بر ‏کاهش افسردگی و HbA1c‏ و افزایش خودمراقبتی در بین زنان میانسال مبتلا به دیابت نوع دو تأثیر دارند، اما برای متغیر افسردگی، امیددرمانی درمقایسه با معنویت‌درمانی اثربخش‌تر است.