مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

هادی آدینه قهرمانی, شبنم اکبری نامدار, حسن ستاری ساربانقلی

چکیده
زمینه و هدف: بیماری مولتیپل‌اسکلروزیس (ام‌اس) به‌عنوان یک اختلال عصبی مزمن، چالش‌های متعددی را برای بیماران ایجاد می‌کند و طراحی محیط‌های درمانی می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی و اجتماعی آنان تأثیر بگذارد. این پژوهش باهدف بررسی تجربهٔ زیستهٔ بیماران ام‌اس از فضای معماری بیمارستان رازی شهر تبریز انجام شد.
روش‌بررسی: پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی تفسیری بود. داده‌ها ازطریق مصاحبه‌های عمیق نیمه‌ساختاریافته با بیست بیمار ام‌اس (دوازده زن و هشت مرد با میانگین سنی ۳۰٫۷ سال) جمع‌آوری شد. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل مضمون براون و کلارک (۲۰۰۶) انجام گرفت. نمونه‌گیری به‌صورت هدفمند و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت.
یافته‌ها: پنج مضمون اصلی و پانزده مضمون فرعی از داده‌ها استخراج شد: ۱. محیط استرس‌زا دارای مؤلفه‌های آلودگی‌های محیطی، فقدان آرامش، ترس و ناامنی؛ ۲. فضای غیرخودی با فقدان حریم خصوصی، احساس بیگانگی، تجربهٔ تبعیض؛ ۳. محیط غیردرمانگر با فقدان عناصر طبیعی، دسترسی‌ناپذیری، فضای افسرده‌کننده؛ ۴. نیازهای برآورده‌نشده شامل نیاز به آرامش، نیاز به فضای اجتماعی، نیاز به استقلال؛ ۵. آرزوهای معمارانه با محوریت طبیعت‌محوری، انسان‌محوری، جامعه‌محوری.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش، فضای معماری بیمارستان رازی به‌عنوان محیطی استرس‌زا و غیرحمایتی تجربه می‌شود که پاسخ‌گوی نیازهای بیماران ام‌اس نیست. بازنگری در طراحی محیط‌های درمانی با تأکید بر رویکردهای کاربرمحور و طبیعت‌محور برای بهبود کیفیت زندگی این بیماران ضروری است.

محمد بحرینی, شراره میرزائی

چکیده
زمینه و هدف: به‌کارگیری روش‌های سنتی در امر آموزش، کارآمدی کافی ندارد و حتی می‌‌تواند برخی از مؤلفه‌های روان‌شناختی دانش‌آموزان را تضعیف کند. روش‌های نوین آموزشی دربارهٔ این مسئله مفید است؛ لذا پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی سرگرم‌آموزی بر انگیزهٔ پیشرفت تحصیلی و اضطراب امتحان دانش‌آموزان پسر پایهٔ سوم ابتدایی انجام شد.
روش‌بررسی: روش این مطالعه، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی کلاس‌های مقطع دبستان مدرسهٔ پسرانهٔ نوآوران اندیشه در منطقهٔ سه شهر تهران در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به‌تعداد ۴۹ نفر تشکیل دادند. نمونهٔ پژوهش شامل سی دانش‌آموز داوطلب واجد شرایط دبستانی پایهٔ سوم بود. آزمودنی‌ها به‌روش نمونه‌گیری هدفمند از دو کلاس این مدرسه وارد مطالعه شدند و به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه پانزده نفر) قرار گرفتند. افراد نمونه به پرسش‌نامهٔ تجدیدنظرشدهٔ انگیزهٔ پیشرفت هرمنس (هومن و عسگری، ۱۳۷۹) و پرسش‌نامهٔ اضطراب امتحان (ابوالقاسمی و همکاران، ۱۳۷۵) در دو مرحلهٔ پیش‌آزمون و پس‌آزمون پاسخ دادند. در این پژوهش ابزار مداخله بازی «کاهوت» (اسلو، ۲۰۱۲) بود که در مدت بیست جلسه به آزمودنی‌های گروه آزمایش ارائه شد. تحلیل داده‌ها بااستفاده از روش تحلیل کوواریانس چندمتغیری در نرم‌افزار SPSS صورت گرفت. سطح معناداری آزمون‌های آماری ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، انگیزهٔ پیشرفت تحصیلی و اضطراب امتحان در پس‌آزمون بعد از حذف اثر پیش‌آزمون، بین گروه‌های آزمایش و گواه بر اثر اعمال مداخلهٔ روش سرگرم‌آموزی تفاوت معنا‌داری داشت (۰٫۰۰۱>p). براساس مقادیر مجذور اتا مشخص شد، به‌ترتیب ۸۵٫۱ و ۹۳٫۶درصد از افزایش انگیزهٔ پیشرفت تحصیلی و کاهش اضطراب امتحان در پس‌آزمون ناشی‌از اعمال روش سرگرم‌آموزی بود.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌ها، شیوه‌های آموزشی مبتنی‌بر سرگرمی در افزایش انگیزۀ پیشرفت تحصیلی و کاهش اضطراب امتحان دانش‌آموزان اثربخش است.

محسن سعیدمنش, فائزه وزیری, مهدیه عزیزی بندرآبادی

چکیده
زمینه و هدف: اختلال یادگیری یکی از علل مشکلات تحصیلی در کودکان است. پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر حافظهٔ کاری دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری انجام شد.
روش‌بررسی: این مطالعه از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. از بین دانش‌آموزان هشت‌سالهٔ دوم ابتدایی دارای اختلال یادگیری مراجعه‏کننده به کلینیک‏های روان‌پزشکی شهر یزد، سی نفر داوطلب واجد شرایط با روش نمونه‌گیری غیراحتمالی از جامعهٔ دردسترس وارد مطالعه شدند. سپس با گمارش تصادفی پانزده نفر در گروه مداخله و پانزده نفر در گروه گواه قرار گرفتند. امتیازات متغیر حافظهٔ کاری به‌وسیلهٔ آزمون فراخنای ارقام وکسلر (وکسلر، ۲۰۰۳) در دو نوبت زمانی قبل و بعد از توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای اندازه‌گیری شد. افراد گروه مداخله طی چهار هفته، هشت جلسهٔ توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای را هفته‌ای دوبار دریافت کردند؛ اما برای گروه گواه درمانی انجام نشد. پروتکل درمانی استفاده‌شده در این پژوهش برای هر آزمودنی گروه مداخله، هشت جلسه توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای نوددقیقه‌ای کاپیتان لاگ۱ (نسخهٔ ۲۰۱۸) بود. تحلیل داده‌ها بااستفاده از آزمون تحلیل کوواریانس در نرم‌افزار SPSS نسخۀ ۱۷ صورت پذیرفت. سطح معناداری آزمون‌ها ۰٫۰۵ بود.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، میانگین نمرات حافظهٔ کاری در کودکان دارای اختلال یادگیری در گروه مداخله و بعد از دریافت درمان درمقایسه با گروه گواه به‌طور معناداری افزایش یافت (۰٫۰۰۱>p). براساس نتایج مربوط به اندازهٔ اثر، ۵۸درصد از تغییرات در مؤلفهٔ حافظهٔ کاری در گروه مداخله ناشی‌از اجرای برنامهٔ توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بود.
نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش مشخص کرد، از توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای می‌توان به‌عنوان درمانی مکمل به‌منظور بهبود حافظهٔ کاری در کودکان دارای اختلال یادگیری استفاده کرد.

قاسم رحمانی, محبوبه شاکرنیا

چکیده
زمینه و هدف: دانش‌آموزان دارای ناتوانی یادگیری علاوه‌بر محدودیت در فرایندهای یادگیری، در ابعاد عاطفی و اجتماعی نیز دچار مشکلاتی می‌شوند؛ بنابراین پژوهش حاضر باهدف مقایسهٔ خودکارآمدی عاطفی و خودآگاهی هیجانی و خودپذیری در دانش‌آموزان با و بدون ناتوانی یادگیری انجام گرفت.
روش‌بررسی: روش مطالعهٔ حاضر تحلیلی از نوع علّی‌مقایسه‌ای بود. جامعهٔ آماری را تمام دانش‌آموزان دختر پایه‌های هفتم و هشتم و نهم با و بدون ناتوانی یادگیری ورودی سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ در مدارس دولتی شهر بجنورد تشکیل دادند. گروهی متشکل از ۲۳ دانش‌آموز دختر با تشخیص اختلالات یادگیری توسط کارشناسان هوش آموزش‌وپرورش استثنایی بجنورد، به‌طور دردسترس انتخاب شدند. به‌منظور حذف عوامل مداخله‌گر، همگن‌سازی نمونهٔ دانش‌آموزان عادی صورت گرفت و آزمودنی‌ها از بین هم‌کلاسی‌های دانش‌آموزان دارای ناتوانی یادگیری انتخاب شدند؛ دراین‌راستا انتخاب دانش‌آموزان عادی به تعداد ۲۳ نفر، براساس ویژگی‌های گروه دانش‌آموزان دارای ناتوانی‌های یادگیری بود و با متغیرهایی مانند سن، سطح تحصیلات، سال ورود به مدرسه به‌روش همتاسازی کنترل شد تا تفاوت بین گروه‌ها فقط در متغیرهای پژوهش باشد. ارزیابی دو گروه بااستفاده از پرسش‌نامهٔ خودکارآمدی کودکان و نوجوانان (موریس، ۲۰۰۱) و مقیاس خودآگاهی هیجانی (گرانت و همکاران، ۲۰۰۲) و پرسش‌نامهٔ پذیرش بدون‌قیدوشرط خود (چمبرلین و هاگا، ۲۰۰۱) انجام پذیرفت. تحلیل داده‌های تحقیق بااستفاده از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری در سطح معناداری ۰٫۰۵ در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۳ صورت گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، بین دو گروه دانش‌آموزان دارای ناتوانی یادگیری و عادی در متغیرهای خودآگاهی هیجانی (۰٫۰۰۲=p) و پذیرش خود (۰٫۰۰۶=p) تفاوت معناداری وجود داشت؛ اما در متغیر خودکارآمدی عاطفی بین دو گروه تفاوت معناداری مشاهده نشد (۰٫۳۷۰=p). باتوجه‌به اندازهٔ اثر، ۱۹درصد از تغییرات خودآگاهی هیجانی و ۱۶درصد از تغییرات پذیرش خود، مربوط به وجود ناتوانی یادگیری بود.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌ها، دانش‌آموزان دارای ناتوانی یادگیری درمقایسه با همسالان عادی در ابعاد عاطفی و اجتماعی (خودآگاهی هیجانی و پذیرش خود) دچار مشکلات بیشتری هستند.

محمد رضا یوسفی, سوگند قاسم زاده, طاهره صادقیه, غلامعلی افروز

چکیده
زمینه و هدف: لکنت، اختلالی چندوجهی و بسیار پیچیده‌ٔ روانی‌حرکتی است که در جریان طبیعی گفتار فرد روی می‌دهد و تغییرات رفتاری، عاطفی، اجتماعی و نگرشی متفاوتی را به‌همراه دارد؛ لذا، ارزیابی تغییرات به‌وجودآمده، جنبه‌ای اصلی و حیاتی در درمان این اختلال به‌شمار می‌رود. پژوهش حاضر باهدف بررسی مؤلفه‌های شناختی و زبانی آزمون کالمز در دانش‌آموزان ۷تا۱۴سالهٔ دارای لکنت انجام شد.
روش‌بررسی: این پژوهش، مطالعه‌ای تحلیلی و به‌صورت مقطعی بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی کودکان دبستانی دارای لکنت ۷تا۱۴سالهٔ شهر یزد در سال تحصیلی ۹۹-۱۳۹۸ تشکیل ‌دادند. نمونه شامل ۷۴ دانش‌آموز ۷تا۱۴ساله بود که به‌شیوهٔ نمونه‌گیری دردسترس از مراکز گفتاردرمانی شهر یزد در سال ۱۳۹۹ انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها، آزمون کالمز (حاوی مؤلفه‌های شناختی، عاطفی، زبانی، حرکتی، خانوادگی و اجتماعی کودکان مدرسه‌رو) (هیلی، ۲۰۱۲) و فرم اطلاعات جمعیت‌شناختی به‌کار رفت. در این پژوهش مؤلفه‌های شناختی و زبانی آزمون کالمز بررسی شد. برای تحلیل داده‌ها ضریب همبستگی پیرسون، تی مستقل و تحلیل واریانس یک‌طرفه به‌کمک نرم افزار  SPSS نسخۀ ۲۳ به‌کار رفت. سطح معناداری آزمون‌های آماری ۰٫۰۵ بود.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، بین نمرهٔ کل مؤلفهٔ شناختی و سن در دانش‌آموزان دارای لکنت، رابطه‌ٔ معنادار و مثبت وجود داشت (۰٫۰۵>p)؛ به‌علاوه میان نمرهٔ کل مؤلفهٔ زبانی و زمان تشخیص وجود لکنت رابطهٔ معنادار و منفی مشاهده شد (۰٫۰۵>p)؛ همچنین میان دختران و پسران دارای لکنت در مؤلفهٔ زبانی تفاوت معناداری وجود داشت (۰٫۰۲۱=p)؛ اما در مؤلفهٔ شناختی تفاوت معناداری دیده نشد (۰٫۸۱۰=p)؛ افزون‌براین تفاوت معناداری میان مؤلفه‌های شناختی (۰٫۸۲۳=p) و زبانی (۰٫۶۴۱=p) مقیاس کالمز در دانش‌آموزان دارای لکنت به‌تفکیک پایه‌های تحصیلی وجود نداشت.
نتیجه‌گیری: ارزیابی مؤلفه‌های شناختی و زبانی افراد دارای لکنت مشخص کرد، برای اثربخشی بیشتر و مؤثرتر درمان‌های مربوط به آن، باید مداخله در سنین کم صورت پذیرد؛ درواقع سن تشخیص و نیز زمان مداخله می‌تواند از اهمیت دوچندانی برخوردار باشد؛ البته دراین‌راستا توجه به جنسیت فرد دارای لکنت نیز حائز اهمیت است.

یعقوب بیات, شعبان حیدری, بهرام میرزاییان

چکیده
زمینه و هدف: آموزش توانمندسازی شناختی و راهبردهای فراشناخت، کارکردهای اجرایی و ظرفیت حافظهٔ دانش‌آموزان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. پژوهش حاضر باهدف مقایسهٔ اثربخشی آموزش توانمندسازی شناختی و آموزش راهبردهای فراشناخت بر کارکردهای اجرایی و ظرفیت حافظه در دانش‌آموزان ۷تا۱۱ سال مبتلا به اختلال خواندن انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با سه گروه (دو گروه آزمایشی و یک گروه گواه) و دورهٔ پیگیری بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی دانش‌آموزان دارای اختلال خواندن ۷تا۱۱ سال شهرستان گنبدکاووس تشکیل دادند که در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ مشغول به تحصیل بودند و به مراکز مشکلات یادگیری ویژهٔ آموزش‌وپرورش معرفی شدند. به‌روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، ۴۵ دانش‌آموز داوطلب واجد شرایط وارد مطالعه شدند. در هریک از سه گروه‌ مذکور، پانزده نفر به‌طور تصادفی قرار گرفتند. گروه آزمایش اول، آموزش توانمندسازی شناختی براساس مدل شناختی توماس و ولتهوس (۱۹۹۰) را به‌مدت هشت جلسهٔ گروهی شصت‌دقیقه‌ای و گروه آزمایش دوم آموزش راهبردهای فراشناخت (گوئتز و همکاران، ۲۰۰۸) را به‌مدت هفت جلسهٔ گروهی ۴۵دقیقه‌ای دریافت کرد. ابزارهای پژوهش، فرم والدین پرسش‌نامهٔ درجه‌بندی رفتاری کارکردهای اجرایی (بریف) (جیویا و همکاران، ۲۰۰۰) و آزمون حافظهٔ ارقام وکسلر (نسخهٔ چهارم) (وکسلر، ۲۰۰۳) بود شد. برای تحلیل داده‌ها تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی توکی در سطح معناداری ۰٫۰۵ ازطریق نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۷ به‌کار رفت.
یافته‌ها: اثر زمان، اثر گروه و اثر متقابل زمان و گروه بر نمره‌های متغیرهای کارکردهای اجرایی و ظرفیت حافظه معنادار بود (۰٫۰۰۱>p). روش‌های مداخلۀ توانمندسازی شناختی و راهبردهای فراشناخت بر متغیرهای کارکردهای اجرایی و ظرفیت حافظه مؤثر بود (۰٫۰۰۱>p). همچنین بین دو روش مداخله در تأثیرگذاری بر متغیرها تفاوت معناداری وجود نداشت (۰٫۰۵).
نتیجه‌گیری: دو مداخلهٔ توانمندسازی شناختی و راهبردهای فراشناخت نقش مؤثری بر بهبود کارکردهای اجرایی و ظرفیت حافظهٔ دانش‌آموزان مبتلا به اختلال خواندن دارد؛ همچنین بین اثربخشی دو روش مداخله تفاوت معنادار مشاهده نمی‌شود که نشان‌دهندهٔ اثربخشی یکسان دو مداخله است.

نفیسه مظاهری, محمد مسعود دیاریان, محمود شریفی اصفهانی

چکیده
زمینه و هدف: امروزه کودک‌آزاری به‌عنوان یکی از اولویت‌های اجتماعی و بهداشتی و درمانی در کشورهای مختلف مطرح شده است. مطالعهٔ حاضر باهدف بررسی تجربهٔ زیستهٔ مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی بود. جامعهٔ آماری پژوهش را مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی و دارای فرزند مشغول به تحصیل دورهٔ ابتدایی در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ در شهر اصفهان تشکیل دادند. انتخاب نمونهٔ پژوهش به‌روش نمونه‌گیری هدفمند صورت گرفت. حجم نمونه درحین پژوهش مشخص ‌شد. نمونه‌گیری بدون هیچ‌محدودیتی ادامه یافت تا به‌اشباع رسید؛ به‌عبارت‌دیگر نمونه‌گیری تا کامل‌شدن همهٔ‌ سطوح کدها و به‌دست‌نیامدن مفهوم جدیدِ نیازمند به کد جدید یا گسترش کدهای موجود، ادامه پیدا کرد. بعد از تحلیل داده‌های بیست نفر از شرکت‌کنندگان، ‌اشباع نظری به‌دست آمد. برای گردآوری داده‌ها از مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته استفاده شد. تحلیل داده‌ها به‌روش کدگذاری هفت‌‌مرحله‌ای کلایزی در نرم‌افزار MAXQDA انجام گرفت.
یافته‌ها: براساس نتایج، تجربهٔ زیستهٔ مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی در پنج مضمون اصلی و هفده مضمون فرعی طبقه‌بندی شد. مضامین اصلی کدگذاری‌شده شامل احساسات آزاردهنده، مشکل در روابط با دیگران، مشکل در روابط با فرزندان، تصویر منفی از گذشته و تصویر منفی از خود بود.
نتیجه‌گیری: درمجموع می‌توان گفت، اضطراب مزمن، ترس از طردشدن، افسردگی و احساس تنهایی در مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی، بازتاب زخم‌های عاطفی دوران کودکی آنان است؛ درنتیجه، آن‌ها در روابط خود دچار ناامنی و نگرانی و احساس ناکافی‌بودن می‌شوند.

مریم محمدلو, نعمت ستوده اصل, راهب قربانی, سیاوش طالع پسند

چکیده
هدف: کودکان دارای اختلال یادگیری خاص، در توجه انتخابی عملکرد ضعیف‌تری درمقایسه با کودکان عادی دارند؛ بنابراین، پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی ‌شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر بهبود توجه انتخابی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص صورت گرفت.
روش‌بررسی: این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری همراه با یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود. جامعهٔ آماری را تمامی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی معرفی‌شده به مراکز اختلالات یادگیری خاص، در شهر زنجان در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ تشکیل دادند. ازاین‌بین چهل نفر به‌روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و به‌طور تصادفی در گروه‌های‌ آزمایش و کنترل (هر گروه بیست نفر) قرار گرفتند. گروه‌ آزمایش به‌مدت دوازده جلسه مداخلهٔ شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی را دریافت‌‌ کرد و گروه کنترل در لیست انتظار بود. داده‌ها با آزمون‌های رایانه‌ای استروپ (استروپ، ۱۹۳۵) جمع‌آوری شد. تحلیل داده‌ها با آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌ مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی به‌کمک نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۴ در سطح معناداری ۰٫۰۵ صورت گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، بعد از ارائهٔ مداخلات شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی، نمرات توجه انتخابی بین گروه آزمایش و گروه کنترل تفاوت معناداری داشت و اثر زمان و اثر گروه بر نمرهٔ توجه انتخابی معنادار بود (۰٫۰۰۱p<). در گروه آزمایش بین میانگین نمرات توجه انتخابی در پیش‌آزمون با پس‌آزمون (۰٫۰۰۳=p) و پیش‌آزمون با پیگیری (۰٫۰۱۴=p) تفاوت معناداری مشاهد شد؛ اما بین پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنادار نبود (۰٫۱۰۰=p) که پایداری اثر مداخلهٔ شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی را بر متغیر توجه انتخابی در پیگیری نشان داد.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج، شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر بهبود توجه انتخابی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص، اثر مثبت دارد. پیشنهاد می‌شود مراکز اختلالات یادگیری از شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی به‌عنوان رویکرد درمانی مؤثر در بهبود عملکرد شناختی دانش‌آموزان دارای اختلالات یادگیری خاص استفاده کنند.

سینا غلامی, عزت الله قدم پور, نگار ذوالفقاری, مریم ناظمی بجندی, الهام امیدی مقدم, طیبه سی سختی

چکیده
زمینه و هدف: اختلال بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اختلال اضطراب اجتماعی از مشکلات روان‌شناختی بسیار شایع در متقاضیان جراحی چاقی به‌شمار می‌رود؛ براین‌اساس، مطالعهٔ حاضر باهدف مقایسهٔ اثربخشی آموزش خودتعیین‌گری با طرح‌واره‌درمانی هیجانی بر علائم بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اضطراب اجتماعی در متقاضیان جراحی چاقی انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش حاضر نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی متقاضیان جراحی‌های چاقی مراجعه‌کننده به کلینیک‌های جراحی زیبایی و چاقی در شهر کرج در شش ماه اول سال ۱۴۰۳ تشکیل دادند. بااستفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، ۴۵ نفر از افراد داوطلب و واجد شرایط وارد مطالعه شدند. این افراد به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و یک گروه گواه قرار گرفتند. گروه آزمایش اول بستهٔ آموزشی گام‌هایی برای خودتعیین‌گری (فیلد و هافمن، ۱۹۹۴) و گروه آزمایش دوم پروتکل طرح‌واره‌درمانی هیجانی (لیهی، ۲۰۱۵) را دریافت کرد. ابزارهای پژوهش، پرسش‌نامهٔ نگرانی از بدریخت‌انگاری بدن (استوزین و همکاران، ۱۹۹۸) و پرسش‌نامهٔ نگرش به خوردن (گارنر و همکاران، ۱۹۸۲) و پرسش‌نامهٔ اضطراب اجتماعی (کانور و همکاران، ۲۰۰۰) بود. برای تحلیل داده‌ها تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و آزمون تعقیبی بونفرونی به‌کار رفت. داده‌ها در سطح معنا‌داری ۰٫۰۵ در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۸ تحلیل شدند.
یافته‌ها: تفاوت دو گروه آزمایش و گروه گواه در میزان سه متغیر اختلال بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اختلال اضطراب اجتماعی در پس‌آزمون معنا‌دار بود (۰٫۰۰۱>p)؛ بااین‌حال، طرح‌واره‌درمانی هیجانی درمقایسه با آموزش خودتعیین‌گری تأثیر بیشتری بر کاهش علائم اختلال بدریخت‌انگاری بدنی (۰٫۰۰۵=p) و اختلالات خوردن (۰٫۰۰۴=p) و اختلال اضطراب اجتماعی (۰٫۰۰۲=p) داشت.
نتیجه‌گیری: طرح‌واره‌درمانی هیجانی و آموزش خودتعیین‌گری مداخلاتی است که بر کاهش علائم اختلال بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اختلال اضطراب اجتماعی در متقاضیان جراحی چاقی تأثیر دارد؛ اما در مقام مقایسه، طرح‌واره‌درمانی هیجانی دارای تأثیر بیشتری بر کاهش علائم این اختلالات است.

محمدتقی خیرخواه, ستاره مختاری, فاطمه باکوئی, شهریار غریب‌زاده, حسن عشایری

چکیده
زمینه و هدف: نظریهٔ بار ادراکی در تلاش است با ارائهٔ مدلی پیوندی، هم‌نهاده‌ای از دو رویکرد پردازش مقدم و مؤخر توجه ارائه کند؛ لذا این بار ادراکی تکلیف است که تعیین می‌کند انتخاب در فرایند توجه بدواً صورت گیرد یا بعداً. نظریهٔ بار ادراکی درصورت قوی خود توضیحی بر کنترل توجهی است. در مطالعهٔ حاضر نزدیک به سه دهه از تلاش‌ها دربارهٔ تکرار و نقد نظریهٔ بار ادراکی و کاربردهای برخاسته از آن درزمینه‌های بالینی و زندگی روزمره مرور شد.
روش‌بررسی: به‌منظور دستیابی به اسناد، جست‌وجویی غیرسیستماتیک در پایگاه‌های داده شامل Science Direct و PubMed و PsycINFO و با کلیدواژه‌های مرتبط نظیر بار ادراکی، کنترل توجهی، توجه انتخابی، دشواری تکلیف، آسیب‌شناسی روانی، اعتیاد، درد، تغذیه و زندگی روزمره انجام شد؛ همچنین استخراجِ اهم اسناد ازجمله اسناد مروری، نظری، روش تحقیق و پژوهشی نمایه‌شده در بین سال‌های ۲۰۰۰تا۲۰۲۳ میلادی صورت گرفت. از اسناد مروری و نظری به‌منظور پرداختن به نگرانی‌های مفهومی و روش‌شناختی و نیز توضیحات جایگزین برای نظریه و از اسناد پژوهشی برای شناسایی دلالت‌های عملی نظریهٔ بار ادراکی در حوزه‌هایی مانند آسیب‌شناسی روانی، ادراک درد، رفتار اعتیاد و دیگر حوزه‌ها استفاده شد.
یافته‌ها: درمرور حاضر، کاربردهای اصلی نظریهٔ بار ادراکی در شرایط مرتبط با آسیب‌شناسی روانی و زندگی روزمره استخراج شد؛ همچنین، نگرانی‌های مفهومی و روش‌شناختی مرتبط با صورت قوی نظریهٔ شناسایی و توضیحات نظری جایگزین توصیف شد.
نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حکایت‌از هم‌بخشی نظری گستردهٔ بار ادراکی با طیف گسترده‌ای از زمینه‌های بالینی و مرتبط با زندگی روزمره داشت؛ با‌این‌حال نمی‌توان صورت قوی نظریه را از ایرادات مفهومی و روش‌شناختی خالی دانست. چنین نتیجه‌گیری می‌شود که نظریهٔ بار ادراکی ضمن کارابودن در مطالعهٔ سازوکارهای توجهی در شرایط خارج از آزمایشگاه، لازم است با در‌نظر‌گرفتن نگرانی‌های موجود و توضیحات رقیب، به‌کار رود.