مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

مهرنوش فهیمی, محمدرضا صیرفی, شیدا سوداگر

زمینه و هدف: همودیالیز به‌عنوان شایع‌ترین روش درمان جایگزین کلیه در بیماران کلیوی، منجربه انواع مشکلات فیزیکی و روان‌شناختی می‌شود؛ لذا هدف پژوهش حاضر، مدل‌یابی معادلات ساختاری پیروی از درمان براساس ویژگی‌های شخصیتی، حمایت اجتماعی و ادراک بیماری در بیماران تحت همودیالیز بود.
روش‌بررسی: روش پژوهش توصیفی و طرح پژوهش همبستگی از نوع مدل معادلات ساختاری بود. جامعه‌ٔ آماری را تمامی بیماران کلیوی مزمن تحت همودیالیز شهر تهران در سال ۱۳۹۷ تشکیل دادند که از بین آن‌ها، ۲۰۰ نفر به‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. داده‌ها با استفاده از مقیاس پیروی کلی (هیز، ۱۹۹۴)، پرسشنامهٔ شخصیت پنج‌عاملی نئو (کاستا و مک‌کری، ۱۹۹۲)، پرسشــنامهٔ حمایــت اجتماعــی (واکس و همکاران، ۱۹۸۶) و پرسشنامهٔ ادراک بیماری (واینمن و همکاران، ۱۹۹۶) جمع‌آوری شد. تحلیل داده‌های پژوهش با استفاده از ضریب همبستگی‌ پیرسون و تحلیل مسیر با نرم‌افزارهای SPSS نسخهٔ ۲۲ و AMOS نسخهٔ ۲۲ در سطح معناداری ۰٫۰۵ صورت گرفت.
یافته‌ها: در بیماران تحت همودیالیز حمایت اجتماعی رابطهٔ بین عامل روان‌رنجورخویی شخصیت و پیروی از درمان را به‌صورت منفی (۰٫۰۰۱=p، ۰٫۰۸۷-=β) و رابطهٔ بین گشودگی (۰٫۰۰۲=p، ۰٫۰۵۶=β)، توافق‌پذیری (۰٫۰۱۳=p، ۰٫۰۴۶=β) و برون‌گرایی (۰٫۰۰۱=p، ۰٫۱۰۳=β) با پیروی از درمان را به‌صورت مثبت و معنادار میانجیگری می‌کند. ادراک منفی از بیماری در بین بیماران تحت همودیالیز رابطه بین عامل روان‌رنجورخویی شخصیت و پیروی از درمان را به‌صورت منفی (۰٫۰۰۹=p، ۰٫۰۹۳-=β) و ادراک مثبت از بیماری رابطه بین وظیفه‌شناسی (۰٫۰۰۱=p، ۰٫۰۹۹=β)  و توافق‌پذیری را (۰٫۰۲۴=p، ۰٫۰۵۸=β) با پیروی از درمان را به‌صورت مثبت و معنادار میانجیگری می‌کند.
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش، ویژگی‌های شخصیتی با نقش میانجی حمایت اجتماعی و ادراک از بیماری می‌تواند مدل خوبی برای تبیین پیروی از درمان در بیماران تحت همودیالیز باشد.

آزاده عسکری, بیوک تاجری, ناصر صبحی قرا ملکی, محمد حاتمی

سولماز سلوکی, وحید نجاتی, جلیل فتح آبادی

بهناز ذال, علی عرب, غلامرضا ثناگوی محرر

زمینه و هدف: تداوم زندگی مشترک پس از تجربهٔ بی‌وفایی، نیازمند مواجهه با خشم و احساسات منفی همسر آسیب‌دیده است. پژوهش حاضر با هدف مقایسهٔ اثربخشی آموزش بخشایش و آموزش شفقت ‌به ‌خود بر تعارضات زناشویی زنان زخم‌خورده از خیانت زناشویی شهرستان بیرجند انجام شد.
روش‌بررسی: این مطالعه از نوع نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ پژوهش را زنان خیانت‌دیدهٔ مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره و مددکاری شهرستان بیرجند در سال ۱۳۹۷ تشکیل دادند. نمونهٔ پژوهش ۵۲ نفر از زنان خیانت‌دیده بودند که به‌شیوهٔ نمونه‌گیری در‌دسترس به‌صورت هدف‌مند انتخاب شدند. سپس در دو گروه آزمایش آموزش بخشایش (۱۶ نفر) و آموزش شفقت‌ به‌ خود (۱۸ نفر) و یک ‌گروه گواه (۱۸ نفر) قرار گرفتند؛ این افراد پیش از مداخله، یک هفته پس از مداخله و سه ماه بعد از مداخله، مقیاس تعارضات زناشویی (اگمان و همکاران، ۱۹۸۵) را تکمیل کردند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۱ و تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر در سطح معناداری ۰٫۰۵ تجزیه‌وتحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، تعارض زناشویی در طول زمان در دورهٔ مداخله تا پیگیری در حال تغییر بوده است و بین سه گروه آموزش بخشایش، آموزش شفقت به خود و گواه تفاوت معنادار وجود دارد (۰٫۰۰۱>p). بین نمرهٔ تعارض زناشویی در گروه آموزش شفقت ‌به‌ خود و گروه آموزش بخشایش (۰٫۰۰۶=p) و همچنین بین گروه آموزش شفقت ‌به ‌خود با گروه گواه (۰٫۰۰۱>p) تفاوت معناداری وجود دارد؛ اما بین گروه بخشایش و گروه گواه تفاوت معناداری دیده نمی‌شود (۰٫۰۰۱=p).
نتیجه‌گیری: آموزش شفقت ‌به‌ خود به‌عنوان رویکردی کارآمد و مداخله‌ای متمرکز بر خودپذیری، بیشتر از آموزش بخشایش می‌تواند در کاهش تعارضات زناشویی زنان زخم‌خورده از خیانت که مایل به بهبود روابط با همسر خود هستند، مؤثر باشد.

مائده اشرفی, فرهاد جمهری, مژگان نیکنام, امین رفیعی‌پور

زمینه و هدف: لازمهٔ کمک به افراد مبتلا به فشارخون بالا برای حل مشکلات مربوط به این بیماری، شناخت عوامل مؤثر بر کانون کنترل سلامت و خودمراقبتی این افراد است که می‌توان با استفاده از رویکردهای مختلف به بهبود آن‌ها پرداخت؛ بنابراین هدف از انجام پژوهش حاضر، تعیین اثربخشی روش بازسازی شناختی بر کانون کنترل سلامت و خودمراقبتی در زنان مبتلا به فشارخون بالا بود.
روش‌بررسی: روش پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی، از نوع پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی زنان مبتلا به فشارخون بالا مراجعه‌کننده به کلینیک تخصصی قلب و عروق فرشچیان شهر همدان در سال ۱۳۹۸ تشکیل دادند. حجم نمونهٔ آماری ۳۰ نفر شامل دو گروه ۱۵نفری (گروه آزمایش و گروه گواه) بود که به‌صورت نمونه‌گیری دردسترس و داوطلبانه انتخاب شدند و به‌صورت تصادفی در دو گروه قرار گرفتند. آموزش گروهی در بازسازی شناختی طی دوازده جلسهٔ ۹۰دقیقه‌ای براساس بستۀ آموزشی لارسون و همکاران (۲۰۱۶) انجام شد. داده‌ها با استفاده از مقیاس چندوجهی منبع کانون کنترل سلامت (والستون و همکاران، ۱۹۷۶) و پرسشنامهٔ خلاصۀ فعالیت‌های خودمراقبتی دیابت (توبرت و همکاران، ۲۰۰۰) جمع‌آوری شد. در تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها از آزمون‌های آماری تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی با کمک نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۲ استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج تحقیق نشان ‌داد که آموزش بازسازی شناختی بر کانون کنترل ‌سلامت (۰٫۰۰۱<p) و مؤلفه‌های آن شامل سلامت درونی، سلامت افراد مؤثر و سلامت مربوط به شانس (۰٫۰۰۱<p) و همچنین خودمراقبتی (۰٫۰۰۱<p) در زنان مبتلابه فشارخون بالا اثربخش‌ بود و تغییر ایجادشده در مرحلهٔ پیگیری همچنان پایدار بود (۰٫۰۵<p).
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت، روش بازسازی شناختی بر کانون کنترل سلامت و خودمراقبتی در زنان مبتلا به فشارخون بالا مؤثر است.

مهدی عرب کلمری, شهره قربان شیرودی, محمدرضا زربخش

زمینه و هدف: لازمهٔ کمک به دانش‌آموزان برای حل مشکلات مربوط به مسئولیت‌پذیری و اشتیاق به مدرسه، شناخت عوامل مؤثر بر دو متغیر ذکرشده در آن‌ها است که می‌توان با استفاده از رویکردهای مختلف به بهبود آن‌ها پرداخت. هدف پژوهش حاضر، بررسی اثربخشی آموزش مبانی تئوری انتخاب بر مسئولیت‌پذیری و اشتیاق به مدرسه در دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه بود.
روش‌بررسی: روش این پژوهش، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری این پژوهش را تمامی دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه در مناطق یک و دو ساری تشکیل دادند. از بین آن‌ها تعداد ۳۰ نفر از دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطهٔ داوطلب دارای نمرهٔ بیشتر در مسئولیت‌پذیری وارد مطالعه شدند و به‌صورت تصادفی در دو گروه آموزش تئوری انتخاب و گواه قرار گرفتند. گروه آزمایش طی هشت جلسهٔ ۹۰دقیقه‌ای به‌صورت هفتگی، آموزش تئوری انتخاب را دریافت کرد. داده‌ها با استفاده از پرسشنامه‌ٔ مسئولیت‌پذیری (کردلو، ۱۳۸۹) و مقیاس اشتیاق به مدرسه (وانگ و همکاران، ۲۰۱۱) جمع‌آوری شد. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقببی بونفرونی در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۲ صورت گرفت در سطح معناداری ۰٫۰۵ انجام شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که آموزش تئوری انتخاب به‌طور معناداری منجربه بهبود مسئولیت‌پذیری و اشتیاق به مدرسه در گروه آزمایش در مرحلۀ پس‌آزمون شده است (۰٫۰۰۱>p)؛ همچنین اثربخشی این آموزش در مرحلهٔ پیگیری برای متغیر اشتیاق به مدرسه ماندگار بود (۰٫۷۸۹=p)؛ اما برای مسئولیت‌پذیری افزایش یافت (۰٫۰۱۵=p).
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش می‌توان گفت، آموزش مبانی تئوری انتخاب بر افزایش مسئولیت‌پذیری و اشتیاق به مدرسه در دانش‌آموزان مقطع دوم متوسطه مؤثر است.

الهام غفرالهی, عذرا اعتمادی, زهرا یوسفی, محمدرضا عابدی, هاجر ترکان

زمینه و هدف: پیامدهای اجتماعی خیانت‌های زناشویی سبب بروز انواع آسیب‌ها و ناتوانی‌های روانی-عاطفی در ابعاد فردی و اجتماعی می‌شود؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی زوج‌درمانی هیجان‌مدار بر دلزدگی و بخشودگی زنان متأهل عهدشکن مجازی انجام گرفت.
روش‌بررسی: این پژوهش نیمه‌تجربی از نوع پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه گواه بود. جامعهٔ پژوهشی را تمامی زنان متأهل عهدشکن مجازی مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره در شهر اصفهان در سال ۱۳۹۷ تشکیل دادند. نمونهٔ پژوهش شامل ۳۰ زن متأهل عهدشکن مجازی بود که به‌‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و به‌صورت تصادفی در یک گروه آزمایش و یک گروه گواه (هر کدام ۱۵ نفر) قرار گرفتند. هر دو گروه پرسشنامهٔ دلزدگی زناشویی (پاینز، ۱۹۹۶) و پرسشنامهٔ بخشودگی بین‌فردی (احتشام‌زاده، ۱۳۸۸) را تکمیل کردند. برای زنان گروه آزمایش به‌مدت نُه جلسه  زوج‌درمانی هیجان‌مدار مدل جانسون (۲۰۰۷) ارائه شد. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با استفاده از آمار توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و آمار استنباطی (تحلیل کوواریانس) در نرم‌افزار SPSS نسخۀ ۱۹ صورت گرفت. در تمامی آزمون‌ها سطح معناداری ۰٫۰۵ در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد میانگین نمرات دلزدگی زناشویی و مؤلفه‌های آن (جسمی، عاطفی، روانی) و میانگین نمرات بخشودگی و مؤلفه‌های آن (کنترل رنجش، درک و فهم واقع‌بینانه) در گروه آزمایش در مرحلهٔ پس‌آزمون به‌طور معنا‌داری کمتر از میانگین نمرات دلزدگی زناشویی و مؤلفه‌های آن و بیشتر از میانگین نمرات بخشودگی و مؤلفه‌های آن در گروه گواه است (۰٫۰۰۱>p).
نتیجه‌گیری: براساس نتایج، مشاورۀ به روش زوج‌درمانی هیجان‌مدار نقش اساسی در کاهش دلزدگی زناشویی و بخشودگی زنان متأهل عهدشکن مجازی دارد.

علی امیدمهر, حمیدرضا حکمت, داود کردستانی, محمدتقی غلامی

زمینه و هدف: یکی از نشانه‌های رایج اختلال‌های روانی و هیجانی که به‌ویژه برای افسردگی و خودکشی ذکر شده‌ است، اختلال در خواب است. هدف پژوهش حاضر تعیین تفاوت اثربخشی ذهن‌آگاهی، معنادرمانی و درمان فعال‌سازی رفتاری بر کیفیت خواب دانشجویان دختر افسرده بود.
روش‌بررسی: روش پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش حاضر را مراجعان دانشجوی دختر مقطع کارشناسی تشکیل دادند که براساس فراخوان به مرکز مشاورهٔ امید مهر در سال ۱۳۹۸ مراجعه کردند. از میان آن‌ها ۶۰ نفر به‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و با همگن‌سازی سن در چهار گروه درمان ذهن‌آگاهی، معنادرمانی، درمان فعال‌سازی رفتاری و گواه قرار گرفتند. شرکت‌کننده‌ها در مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری به شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ (بویسی و همکاران، ۱۹۸۹) و سیاهۀ افسردگی بک (بک، ۱۹۶۱) پاسخ دادند. گروه‌های آزمایش هشت جلسه درمان ذهن‌آگاهی، ده جلسه معنادرمانی و ده جلسه فعال‌سازی رفتاری دریافت کردند. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی به کمک نرم‌افزار SPSS نسخۀ ۲۵در سطح معناداری ۰٫۰۵ استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که تفاوت معنادار بین گروه‌های درمان‌ ذهن‌آگاهی، معنادرمانی و فعال‌سازی رفتاری با گروه گواه در متغیر کیفیت خواب وجود دارد (۰٫۰۰۱>p) و بین سه گروه درمانی تفاوت معنادار وجود ندارد. همچنین نتایج حاکی‌از تفاوت میانگین‌ها در مراحل پیش‌آزمون با پس‌آزمون (۰٫۰۰۱>p) و پیش‌آزمون با پیگیری (۰٫۰۰۱>p) برای متغیر کیفیت خواب است و نشان‌‌دهندۀ تداوم تأثیر مداخلات در مرحلۀ پیگیری است (۰٫۰۰۱=p).
نتیجه‌گیری: براساس نتایج پژوهش، هر سه رویکرد درمان ذهن‌آگاهی، معنادرمانی و درمان فعال‌سازی رفتاری هریک با هدف قراردادن یک ‌بُعد از افسردگی بر کیفیت خواب دختران افسرده اثربخش هستند و اثر کاهنده دارند.

یوسف نامدارپور ناغانی, عصمت دانش, بهادر اسدی خوانساری, مهدی فتحی, محمدعلی محمدی فر

زمینه‌ و هدف: مولتیپل‌اسکلروزیس بیماری ناتوان‌کنندهٔ مغز و نخاع است که می‌تواند موجب بروز مشکلات بینایی، تعادل، مهار عضلات، راه‌رفتن، خستگی، ضعف عضلانی، تاری ‌دید و دوبینی، بی‌حسی و مورمورشدن، جنسی، مثانه و روده، درد، تمرکز و حافظه شود؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف تعیین‌ اثربخشی‌ هیپنوتیزم‌‌درمانی ‌شناختی بر کاهش‌ وضعیت ناتوانی‌ گسترش‌یافته در بیماران مبتلا به ام‌اس انجام شد.
روش‌‌‌بررسی: این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری دوماهه با گروه‌ گواه بود. تعداد ۳۰ بیمار مبتلا به ام‌اس از مراجعان به یک ‌کلینک‌ خصوصی مغز و اعصاب در تهران در سال ۹۷-۱۳۹۶ با نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و‌ به‌صورت‌ تصادفی در گروه‌های ‌مساوی آزمایش و گواه قرار گرفتند. جمع‌آوری داده‌های پژوهش ازطریق ارزیابی ناتوانی‌ها توسط نورولوژیست به‌صورت انفرادی در هشت سیستم عملکردی و‌ وضعیت ناتوانی ‌گسترش‌‌یافته طبق مقیاس EDSS (کورتزک، ۱۹۸۳) برای هر دو گروه انجام پذیرفت. مداخلهٔ ‌درمانی مبتنی‌بر پروتکل محقق‌ساخته در هشت جلسهٔ یک‌ساعتهٔ انفرادی برای‌ گروه ‌آزمایش اجرا شد. داده‌ها به‌کمک نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۱ با استفاده از آزمون‌های ناپارامتریک فریدمن و ویلکاسون با سطح معناداری ۰٫۰۵ تحلیل شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که اجرای هیپنوتیزم‌درمانی شناختی، ناتوانی در مؤلفه‌های پیرامیدال، بینایی، ذهنی و وضعیت ناتوانی‌گسترش‌یافتۀ کل را در مراحل پیش‌آزمون-پس‌آزمون (۰٫۰۵>p)، پیش‌آزمون-پیگیری (۰٫۰۵>p) و پس‌آزمون-پیگیری (۰٫۰۵<p) کاهش داده است. هیپنوتیزم‌‌درمانی ‌شناختی پنج مؤلفه از هشت مؤلفه را شامل مخچه‌ای، ساقهٔ مغز، حسی، روده و مثانه و سایر موارد را تحت‌تأثیر قرار نداده است.  
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش، هیپنوتیزم‌‌درمانی ‌شناختی می‌تواند بر کاهش ‌ناتوانی در سیستم‌های ‌عملکردی پیرامیدال، بینایی، ذهنی و وضعیت‌ ناتوانی گسترش‌یافتهٔ ‌کل در بیماران مبتلا به ام‌اس مؤثر باشد.

الهام کریمی, زهرا دشت بزرگی

زمینه و هدف: آموزش برنامهٔ فیلیال‌تراپی به والدین، تأثیر درخورتوجهی بر نگرش آن‌ها دربارهٔ کودکان با ناتوانی هوشی دارد؛ چراکه این کودکان با مشکلات عمده‌ای در رفتار و تعامل با والدین مواجه هستند. پژوهش حاضر به‌‌منظور بررسی اثربخشی آموزش برنامهٔ فیلیال‌تراپی بر تعامل مادر با کودک و مشکلات رفتاری کودکان با ناتوانی هوشی انجام شد.
روش‌بررسی‌: پژوهش حاضر، مطالعه‌ای نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون و گروه گواه بود. در این پژوهش ۲۴ نفر از مادران کودکان با ناتوانی هوشی شرکت داشتند که به‌روش نمونه‌گیری تصادفی از دبستان‌های دخترانهٔ شهر اهواز در سال تحصیلی ۹۸-۱۳۹۷ انتخاب شدند. آزمودنی‌ها در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند؛ به‌نحوی‌که هر گروه از دوازده نفر تشکیل شد. گروه آزمایش در ده جلسه به‌صورت هفته‌ای دو جلسه و هر جلسه شصت دقیقه در برنامهٔ فیلیال‌تراپی شرکت کرد؛ درحالی‌‌که این آموزش به گروه گواه ارائه نشد. مادران مقیاس رابطهٔ والد-کودک (پیانتا، ۱۹۹۲) و پرسشنامهٔ مشکلات رفتاری-فرم والدین (راتر و همکاران، ۱۹۷۰) را در پیش‌آزمون و پس‌آزمون تکمیل کردند. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس چندمتغیری در نسخهٔ ۲۴ نرم‌افزار SPSS تجزیه‌و‌تحلیل شد.
یافته‌ها: نتایج تحلیل کوواریانس تک‌متغیری نشان داد که آموزش برنامهٔ فیلیال‌تراپی اثر مثبت و معناداری بر بهبود تعامل مادر با کودک با ناتوانی هوشی دارد (۰٫۰۰۱>p)؛ همچنین نتایج بیانگر اثر معنادار آموزش برنامهٔ فیلیال‌تراپی بر کاهش مشکلات رفتاری در این کودکان است (۰٫۰۰۱>p).
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های این پژوهش، آموزش برنامهٔ فیلیال‌تراپی تعامل مادر با کودک و مشکلات رفتاری کودکان را بهبود بخشید؛ بنابراین، برنامه‌ریزی به‌منظور استفاده از آموزش برنامهٔ فیلیال‌تراپی برای مادران کودکان با ناتوانی هوشی اهمیت ویژه‌ای دارد.