مجله مطالعات ناتوانی (علمی- پژوهشی)

نفیسه مظاهری, محمد مسعود دیاریان, محمود شریفی اصفهانی

چکیده
زمینه و هدف: امروزه کودک‌آزاری به‌عنوان یکی از اولویت‌های اجتماعی و بهداشتی و درمانی در کشورهای مختلف مطرح شده است. مطالعهٔ حاضر باهدف بررسی تجربهٔ زیستهٔ مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی بود. جامعهٔ آماری پژوهش را مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی و دارای فرزند مشغول به تحصیل دورهٔ ابتدایی در سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۲ در شهر اصفهان تشکیل دادند. انتخاب نمونهٔ پژوهش به‌روش نمونه‌گیری هدفمند صورت گرفت. حجم نمونه درحین پژوهش مشخص ‌شد. نمونه‌گیری بدون هیچ‌محدودیتی ادامه یافت تا به‌اشباع رسید؛ به‌عبارت‌دیگر نمونه‌گیری تا کامل‌شدن همهٔ‌ سطوح کدها و به‌دست‌نیامدن مفهوم جدیدِ نیازمند به کد جدید یا گسترش کدهای موجود، ادامه پیدا کرد. بعد از تحلیل داده‌های بیست نفر از شرکت‌کنندگان، ‌اشباع نظری به‌دست آمد. برای گردآوری داده‌ها از مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته استفاده شد. تحلیل داده‌ها به‌روش کدگذاری هفت‌‌مرحله‌ای کلایزی در نرم‌افزار MAXQDA انجام گرفت.
یافته‌ها: براساس نتایج، تجربهٔ زیستهٔ مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی در پنج مضمون اصلی و هفده مضمون فرعی طبقه‌بندی شد. مضامین اصلی کدگذاری‌شده شامل احساسات آزاردهنده، مشکل در روابط با دیگران، مشکل در روابط با فرزندان، تصویر منفی از گذشته و تصویر منفی از خود بود.
نتیجه‌گیری: درمجموع می‌توان گفت، اضطراب مزمن، ترس از طردشدن، افسردگی و احساس تنهایی در مادران با سابقهٔ بدرفتاری در کودکی، بازتاب زخم‌های عاطفی دوران کودکی آنان است؛ درنتیجه، آن‌ها در روابط خود دچار ناامنی و نگرانی و احساس ناکافی‌بودن می‌شوند.

مریم محمدلو, نعمت ستوده اصل, راهب قربانی, سیاوش طالع پسند

چکیده
هدف: کودکان دارای اختلال یادگیری خاص، در توجه انتخابی عملکرد ضعیف‌تری درمقایسه با کودکان عادی دارند؛ بنابراین، پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی ‌شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر بهبود توجه انتخابی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص صورت گرفت.
روش‌بررسی: این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری همراه با یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود. جامعهٔ آماری را تمامی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی معرفی‌شده به مراکز اختلالات یادگیری خاص، در شهر زنجان در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ تشکیل دادند. ازاین‌بین چهل نفر به‌روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و به‌طور تصادفی در گروه‌های‌ آزمایش و کنترل (هر گروه بیست نفر) قرار گرفتند. گروه‌ آزمایش به‌مدت دوازده جلسه مداخلهٔ شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی را دریافت‌‌ کرد و گروه کنترل در لیست انتظار بود. داده‌ها با آزمون‌های رایانه‌ای استروپ (استروپ، ۱۹۳۵) جمع‌آوری شد. تحلیل داده‌ها با آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌ مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی به‌کمک نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۴ در سطح معناداری ۰٫۰۵ صورت گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، بعد از ارائهٔ مداخلات شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی، نمرات توجه انتخابی بین گروه آزمایش و گروه کنترل تفاوت معناداری داشت و اثر زمان و اثر گروه بر نمرهٔ توجه انتخابی معنادار بود (۰٫۰۰۱p<). در گروه آزمایش بین میانگین نمرات توجه انتخابی در پیش‌آزمون با پس‌آزمون (۰٫۰۰۳=p) و پیش‌آزمون با پیگیری (۰٫۰۱۴=p) تفاوت معناداری مشاهد شد؛ اما بین پس‌آزمون و پیگیری تفاوت معنادار نبود (۰٫۱۰۰=p) که پایداری اثر مداخلهٔ شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی را بر متغیر توجه انتخابی در پیگیری نشان داد.
نتیجه‌گیری: براساس نتایج، شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر بهبود توجه انتخابی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص، اثر مثبت دارد. پیشنهاد می‌شود مراکز اختلالات یادگیری از شناخت‌درمانی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی به‌عنوان رویکرد درمانی مؤثر در بهبود عملکرد شناختی دانش‌آموزان دارای اختلالات یادگیری خاص استفاده کنند.

سینا غلامی, عزت الله قدم پور, نگار ذوالفقاری, مریم ناظمی بجندی, الهام امیدی مقدم, طیبه سی سختی

چکیده
زمینه و هدف: اختلال بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اختلال اضطراب اجتماعی از مشکلات روان‌شناختی بسیار شایع در متقاضیان جراحی چاقی به‌شمار می‌رود؛ براین‌اساس، مطالعهٔ حاضر باهدف مقایسهٔ اثربخشی آموزش خودتعیین‌گری با طرح‌واره‌درمانی هیجانی بر علائم بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اضطراب اجتماعی در متقاضیان جراحی چاقی انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش حاضر نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را تمامی متقاضیان جراحی‌های چاقی مراجعه‌کننده به کلینیک‌های جراحی زیبایی و چاقی در شهر کرج در شش ماه اول سال ۱۴۰۳ تشکیل دادند. بااستفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، ۴۵ نفر از افراد داوطلب و واجد شرایط وارد مطالعه شدند. این افراد به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و یک گروه گواه قرار گرفتند. گروه آزمایش اول بستهٔ آموزشی گام‌هایی برای خودتعیین‌گری (فیلد و هافمن، ۱۹۹۴) و گروه آزمایش دوم پروتکل طرح‌واره‌درمانی هیجانی (لیهی، ۲۰۱۵) را دریافت کرد. ابزارهای پژوهش، پرسش‌نامهٔ نگرانی از بدریخت‌انگاری بدن (استوزین و همکاران، ۱۹۹۸) و پرسش‌نامهٔ نگرش به خوردن (گارنر و همکاران، ۱۹۸۲) و پرسش‌نامهٔ اضطراب اجتماعی (کانور و همکاران، ۲۰۰۰) بود. برای تحلیل داده‌ها تحلیل کوواریانس تک‌متغیره و آزمون تعقیبی بونفرونی به‌کار رفت. داده‌ها در سطح معنا‌داری ۰٫۰۵ در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۸ تحلیل شدند.
یافته‌ها: تفاوت دو گروه آزمایش و گروه گواه در میزان سه متغیر اختلال بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اختلال اضطراب اجتماعی در پس‌آزمون معنا‌دار بود (۰٫۰۰۱>p)؛ بااین‌حال، طرح‌واره‌درمانی هیجانی درمقایسه با آموزش خودتعیین‌گری تأثیر بیشتری بر کاهش علائم اختلال بدریخت‌انگاری بدنی (۰٫۰۰۵=p) و اختلالات خوردن (۰٫۰۰۴=p) و اختلال اضطراب اجتماعی (۰٫۰۰۲=p) داشت.
نتیجه‌گیری: طرح‌واره‌درمانی هیجانی و آموزش خودتعیین‌گری مداخلاتی است که بر کاهش علائم اختلال بدریخت‌انگاری بدنی و اختلالات خوردن و اختلال اضطراب اجتماعی در متقاضیان جراحی چاقی تأثیر دارد؛ اما در مقام مقایسه، طرح‌واره‌درمانی هیجانی دارای تأثیر بیشتری بر کاهش علائم این اختلالات است.

محمدتقی خیرخواه, ستاره مختاری, فاطمه باکوئی, شهریار غریب‌زاده, حسن عشایری

چکیده
زمینه و هدف: نظریهٔ بار ادراکی در تلاش است با ارائهٔ مدلی پیوندی، هم‌نهاده‌ای از دو رویکرد پردازش مقدم و مؤخر توجه ارائه کند؛ لذا این بار ادراکی تکلیف است که تعیین می‌کند انتخاب در فرایند توجه بدواً صورت گیرد یا بعداً. نظریهٔ بار ادراکی درصورت قوی خود توضیحی بر کنترل توجهی است. در مطالعهٔ حاضر نزدیک به سه دهه از تلاش‌ها دربارهٔ تکرار و نقد نظریهٔ بار ادراکی و کاربردهای برخاسته از آن درزمینه‌های بالینی و زندگی روزمره مرور شد.
روش‌بررسی: به‌منظور دستیابی به اسناد، جست‌وجویی غیرسیستماتیک در پایگاه‌های داده شامل Science Direct و PubMed و PsycINFO و با کلیدواژه‌های مرتبط نظیر بار ادراکی، کنترل توجهی، توجه انتخابی، دشواری تکلیف، آسیب‌شناسی روانی، اعتیاد، درد، تغذیه و زندگی روزمره انجام شد؛ همچنین استخراجِ اهم اسناد ازجمله اسناد مروری، نظری، روش تحقیق و پژوهشی نمایه‌شده در بین سال‌های ۲۰۰۰تا۲۰۲۳ میلادی صورت گرفت. از اسناد مروری و نظری به‌منظور پرداختن به نگرانی‌های مفهومی و روش‌شناختی و نیز توضیحات جایگزین برای نظریه و از اسناد پژوهشی برای شناسایی دلالت‌های عملی نظریهٔ بار ادراکی در حوزه‌هایی مانند آسیب‌شناسی روانی، ادراک درد، رفتار اعتیاد و دیگر حوزه‌ها استفاده شد.
یافته‌ها: درمرور حاضر، کاربردهای اصلی نظریهٔ بار ادراکی در شرایط مرتبط با آسیب‌شناسی روانی و زندگی روزمره استخراج شد؛ همچنین، نگرانی‌های مفهومی و روش‌شناختی مرتبط با صورت قوی نظریهٔ شناسایی و توضیحات نظری جایگزین توصیف شد.
نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش حکایت‌از هم‌بخشی نظری گستردهٔ بار ادراکی با طیف گسترده‌ای از زمینه‌های بالینی و مرتبط با زندگی روزمره داشت؛ با‌این‌حال نمی‌توان صورت قوی نظریه را از ایرادات مفهومی و روش‌شناختی خالی دانست. چنین نتیجه‌گیری می‌شود که نظریهٔ بار ادراکی ضمن کارابودن در مطالعهٔ سازوکارهای توجهی در شرایط خارج از آزمایشگاه، لازم است با در‌نظر‌گرفتن نگرانی‌های موجود و توضیحات رقیب، به‌کار رود.

اکرم رمضان زاده, ثریا رمضان زاده

چکیده
زمینه و هدف: اضطراب زبان مانع پیشرفت در یادگیری می‌شود. عوامل روان‌شناختی مانند باور خودکارآمدی و باور فراشناختی می‌تواند به ضعف یا تسریع یادگیری زبان کمک کند؛ بنابراین مطالعهٔ حاضر باهدف تعیین اندازهٔ اثر باورهای خودکارآمدی و باورهای فراشناختی و اضطراب زبان انگلیسی در پیش‌بینی پیشرفت یادگیری زبان انگلیسی زبان‌آموزان انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی بود. جامعهٔ آماری را دانشجویان مقطع کارشناسی رشتهٔ آموزش زبان انگلیسی پیام‌نور ساری سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ تشکیل دادند. از میان آن‌ها ۱۸۰ نفر به‌روش نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش پرسش‌نامهٔ باورهای فراشناختی (ولز و کارترایت-هاتون، ۲۰۰۴) و پرسش‌نامهٔ اضطراب زبان انگلیسی (هورویتز و همکاران، ۱۹۸۶) و مقیاس خودکارآمدی عمومی (شرر و مادوکس، ۱۹۸۲) بود. معدل در امتحانات پایان ترم به‌عنوان شاخصی برای پیشرفت تحصیلی در نظر گرفته شد. تحلیل داده‌ها بااستفاده از نرم‌افزار SPSS نسخۀ ۲۴ و آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی چندگانه با درنظرگرفتن سطح معناداری ۰٫۰۱ صورت گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، اضطراب زبان انگلیسی (۰٫۰۰۱>p و ۰٫۶۲۹-=β) و باورهای خودکارآمدی (۰٫۰۰۱>p و ۰٫۲۳۴=β) و خودآگاهی شناختی (۰٫۰۰۶= p و ۰٫۱۶۰=β) پیش‌بینی‌کنندهٔ پیشرفت یادگیری زبان در زبان‌آموزان است (۰٫۴۷۶=R²adj).
نتیجه‌گیری: باورهای خودکارآمدی و باورهای فراشناختی و اضطراب زبان در پیش‌بینی پیشرفت یادگیری زبان انگلیسی زبان‌آموزان نقش مؤثری دارند.

بهاره رسولیان, مسعود جان بزرگی, شهناز نوحی, علی رضوانی

چکیده
زمینه و هدف: پریشانی روان‌شناختی ناراحتی خاص و حالت هیجانی است که توسط افراد به‌طور موقت یا دائم در پاسخ به استرس‌های خاص و درخواست‌های آسیب‌زا تجربه می‌شود؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی درمان شناختی‌رفتاری بر انعطاف‌پذیری عاطفی و شناختی در افراد دارای پریشانی‌‌های روان‌شناختی بود.
روش‌بررسی: روش این پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با استفاده از طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه‌های آزمایش و گواه بود. جامعهٔ آماری پژوهش را افراد دارای پریشانی روان‌شناختی مراجعه‌کننده به کلینیک‌های مشاوره و روان‌شناسی شهر تهران در سال ۱۴۰۰ تشکیل دادند. از بین آن‌ها سی نفر داوطلب واجد شرایط به‌صورت تصادفی وارد مطالعه شدند و به‌تصادف در دو گروه آزمایش و گواه (هر گروه پانزده نفر) قرار گرفتند. سپس هر دو گروه پرسش‌نامۀ انعطاف‌پذیری شناختی (دنیس و وندر وال، ۲۰۱۰) و پرسش‌نامۀ انعطاف‌پذیری هیجانی (بارتون و بونانو، ۲۰۱۶) را در پیش‌آزمون و پس‌آزمون تکمیل کردند. پس از آن گروه آزمایش درمان شناختی‌رفتاری را در دوازده جلسهٔ نوددقیقه‌ای دریافت کرد؛ اما برای گروه گواه هیچ برنامهٔ درمانی ارائه نشد. تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس تک‌متغیره در سطح معناداری ۰٫۰۵ در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۴ صورت گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، در متغیر انعطاف‌پذیری شناختی برای خرده‌مقیاس‌های ادراک گواه‌پذیری و جایگزینی برای رفتار انسانی و در متغیر انعطاف‌پذیری عاطفی برای خرده‌مقیاس‌های ابراز هیجان منفی و ابراز هیجان مثبت، بین دو گروه آزمایش و گواه در پس_‌آزمون، بعد از حذف اثر پیش‌آزمون تفاوت معناداری وجود داشت (۰٫۰۰۱>p).
نتیجه‌گیری: براساس یافته‌های پژوهش، درمان شناختی‌رفتاری بر افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و عاطفی در افراد دارای پریشانی‌های روان‌شناختی اثربخش است.

امیر احسان بخشنده, مهدی قیطاسی

چکیده
زمینه و هدف: سندرم متقاطع فوقانی باعث تغییرات گسترده‌ای در قسمت بالایی بدن می‌شود. پژوهش حاضر باهدف مقایسهٔ اثر چهار هفته تمرینات ثبات‌دهندهٔ کتف و گردن با تمرینات مبتنی‌بر رویکرد جاندا، بر فعالیت الکتریکی عضلات منتخب و راستای پاسچرال در افراد دارای سندرم متقاطع فوقانی انجام شد.
روش‌بررسی: این پژوهش از نوع نیمه‌تجربی بود. جامعهٔ آماری مطالعهٔ حاضر را مردان جوان ۱۸تا۲۵ سال مبتلا به سندرم متقاطع فوقانی از دانشجوهای دانشگاه شهید بهشتی تهران تشکیل دادند. از این جامعه ۲۴ مرد مبتلا به سندرم متقاطع فوقانی انتخاب شدند و در دو گروه تمرینات مبتنی‌بر رویکرد جاندا و گروه تمرینات ثبات‌دهندۀ کتف و گردن (هر گروه دوازده نفر) قرار گرفتند. زاویهٔ سربه‌جلو و شانه‌به‌جلو با روش فتوگرافی ارزیابی شد و تعیین میزان کایفوز با خط‌کش منعطف صورت گرفت. همچنین در این مطالعه از الکترومایوگرافی به‌منظور تعیین فعالیت عضلات ذوزنقه و دندانه‌ای قدامی و جناغی چنبری پستانی استفاده شد. برای بررسی تفاوت‌های بین‌گروهی در متغیرهای پژوهش، آزمون آنالیز کوواریانس تک‌متغیره در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۶ به‌کار رفت. به‌منظور تبدیل داده‌های خام  EMG از نرم‌افزار متلب استفاده شد. سطح معناداری در پژوهش حاضر ۰٫۰۵ بود.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، بعد از حذف اثر پیش‌آزمون، تمرینات ثبات‌دهندهٔ کتف و گردن برای متغیرهای تراپز فوقانی (۰٫۰۲۰=p)، تراپز تحتانی (۰٫۰۰۱>p)، سربه‌جلو (۰٫۰۰۲=p)، شانه‌به‌جلو (۰٫۰۲۷=p) و کایفوز (۰٫۰۰۱>p) درمقایسه با تمرینات جاندا به‌طور معناداری بهتر عمل کرد؛ اما در متغیرهای تراپز میانی (۰٫۰۶۵=p) و دندانه‌ای قدامی (۰٫۲۵۷=p) و جناغی چنبری پستانی (۰٫۱۲۶=p) تفاوت معناداری بین دو گروه تمرینی وجود نداشت.
نتیجه‌گیری: باتوجه‌به نتایج پژوهش حاضر، تمرینات مبتنی‌بر رویکرد جاندا و تمرینات ثبات‌دهندهٔ کتف و گردن بر بهبود فعالیت عضلات منتخب و کاهش ناهنجاری سندرم اندام فوقانی تأثیرگذار است. علاوه‌براین، نتایج مطلوب‌تری به‌دنبال انجام تمرینات ثبات‌دهندهٔ کتف و گردن درمقایسه با تمرینات با رویکرد جاندا به‌دست آمد.

سعیده السادات هاشمی نجف آبادی, محسن لعلی, پریناز سادات سجادیان, اکرم دهقانی

چکیده
زمینه و هدف: یکی از وجوه روان‌شناختی مرتبط با نیاز به زیبایی در داوطلبان عمل‌های جراحی، اختلال بدریخت‌انگاری است و کمبود عزت‌نفس از عوامل تشدیدکنندهٔ این اختلال به‌شمار می‌رود؛ به‌این‌ترتیب پژوهش حاضر باهدف مقایسهٔ اثربخشی درمان ذهنی‌سازی و درمان پذیرش و تعهد بر عزت‌نفس زنان ۱۸تا۳۰ سال مبتلا به بدریخت‌انگاری بدن متقاضی جراحی ‌زیبایی انجام شد.
روش‌بررسی: روش ‌پژوهش نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون همراه با گروه گواه و دوره‌ٔ پیگیری سه‌ماهه بود. جامعه‌ٔ پژوهش را زنان ۱۸تا۳۰ سال مبتلا به بدریخت‌انگاری متقاضی جراحی‌ زیبایی مراجعه‌کننده به مراکز تخصصی شهر اصفهان در نیمهٔ دوم سال ۱۴۰۲ تشکیل دادند. از جامعه‌ٔ مذکور به‌روش هدفمند ۵۴ نفر داوطلب واجد شرایط وارد مطالعه شدند. سپس به‌طور تصادفی در دو گروه آزمایش و یک گروه گواه قرار گرفتند. ابزارهای پژوهش مقیاس عزت‌نفس روزنبرگ (روزنبرگ، ۱۹۶۵) و مقیاس اصلاح‌شده برای اختلال بدریخت‌انگاری ‌بدن (فیلیپس و همکاران، ۱۹۹۷) بود. آزمودنی‌های گروه آزمایش اول، درمان ذهنی‌سازی و آزمودنی‌های گروه آزمایش دوم، درمان پذیرش و تعهد را در قالب بیست جلسهٔ ۴۵دقیقه‌ای دریافت کردند. برای تحلیل داده‌ها، تحلیل واریانس و آزمون خی‌دو به‌منظور بررسی همگنی گروه‌های مطالعه‌شده و تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی در نرم‌افزار SPSS نسخهٔ ۲۶ به‌کار رفت. سطح معناداری آزمون‌های آماری ۰٫۰۵ بود.
یافته‌ها: اثر عامل زمان (۴۱٫۱۹۶=F) و اثر عامل گروه (۹٫۷۴۸=F) و اثر متقابل زمان و گروه (۱۴٫۳۵۸=F) بر متغیر عزت‌نفس معنادار بود (۰٫۰۰۱>p). همچنین در پس‌آزمون و پیگیری در میانگین متغیر عزت‌نفس، بین دو گروه درمانی با یکدیگر تفاوت معنادار وجود نداشت (۰٫۹۲۶=p)؛ اما بین گروه‌های درمان ذهنی‌سازی و درمان پذیرش و تعهد با گروه گواه تفاوت معنادار مشاهده شد (۰٫۰۰۱>p).  
نتیجه‌گیری: بین اثربخشی درمان ذهنی‌سازی و درمان پذیرش و تعهد در بهبود عزت‌نفس زنان با بدریخت‌انگاری بدن متقاضی جراحی ‌زیبایی تفاوت معنادار وجود ندارد و هردو مداخله کارآمد است.

راحله گرجی, جواد کاوسیان, علیرضا مرادی, هادی پرهون

چکیده
زمینه و هدف: اختلال کاستی توجه/بیش‌فعالی، از شایع‌ترین اختلالات عصب‌تحولی است. پژوهش حاضر باهدف مقایسهٔ اثربخشی برنامهٔ هدایتگری مهارت‌های اجرایی و برنامهٔ توان‌بخشی شناختی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال کاستی توجه/بیش‌فعالی انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش، نیمه‌‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون و پیگیری یک‌ماهه همراه با گروه گواه بود. جامعهٔ آماری را کودکان ۹تا۱۲ سال با اختلال کاستی توجه/بیش‌فعالی منطقهٔ سه شهر تهران در سال ۱۴۰۲ تشکیل دادند. شصت نفر از داوطلبان واجد شرایط به‌روش نمونه‌گیری هدفمند وارد مطالعه شدند و به‌طور تصادفی و برابر، در دو گروه آزمایش و یک گروه گواه قرار گرفتند. برای گروه آزمایش اول، برنامهٔ هدایتگری مهارت‌های اجرایی طی دوازده جلسهٔ شصت‌دقیقه‌ای و برای گروه آزمایش دوم، برنامهٔ توان‌بخشی شناختی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی طی شانزده جلسهٔ شصت‌دقیقه‌ای اجرا شد؛ درحالی‌که گروه گواه مداخله‌ای دریافت نکرد. آزمودنی‌ها با مقیاس درجه‌بندی رفتاری کارکردهای اجرایی-ویراست دوم (جیویا و همکاران، ۲۰۱۵) ارزیابی شدند. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرونی به‌کمک نسخهٔ ۲۶ نرم‌افزار SPSS در سطح معناداری ۰٫۰۵ صورت گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، برنامهٔ هدایتگری مهارت‌های اجرایی بر نمره‌ٔ کل و شاخص‌های رفتاری و شناختی کارکردهای اجرایی تأثیر مثبت و ماندگاری داشت (۰٫۰۰۱>p)؛ اما بر شاخص تنظیم هیجانی مؤثر نبود (۰٫۰۷۱=p)؛ همچنین برنامهٔ توان‌بخشی شناختی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی بر نمرهٔ کل و شاخص‌های کارکردهای اجرایی تأثیر مثبت و ماندگاری داشت (۰٫۰۰۱>p)؛ علاوه‌براین، برنامهٔ هدایتگری مهارت‌های اجرایی از برنامهٔ توان‌بخشی شناختی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی مؤثرتر بود (۰٫۰۰۱>p).
نتیجه‌گیری: برنامهٔ هدایتگری مهارت‌های اجرایی درمقایسه با برنامهٔ توان‌بخشی شناختی مبتنی‌بر ذهن‌آگاهی، در ارتقای کارکردهای اجرایی کودکان با اختلال کاستی توجه/ بیش‌فعالی مؤثرتر است.

فرح هاشمی, عبدالزهرا نعامی, ایران داودی, سید اسماعیل هاشمی

چکیده
زمینه و هدف: مدل‌های شناختی‌رفتاری با تأکید بر نقش باورها و ارزیابی‌های فرد از افکار مزاحم در ایجاد اختلال وسواسی اجباری، تفاوت‌های زیاد در شدت علائم را در نظر نمی‌گیرند؛ بنابراین پژوهشگران به بررسی نقش فرایندهای روان‌شناختی زیربنایی توجه کرده‌اند؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر باهدف طراحی و آزمون مدلی از روابط برخی پیشایندهای علائم اختلال وسواسی اجباری در دانشجویان انجام شد.
روش‌بررسی: روش پژوهش تحلیلی‌همبستگی مبتنی‌بر تحلیل مسیر بود. جامعهٔ آماری پژوهش را دانشجویان مقطع کارشناسی‌ارشد مشغول به تحصیل در دانشگاه فردوسی مشهد در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۲ تشکیل دادند که از میان آن‌ها ۲۰۶ ‌دانشجو به‌شیوهٔ خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. شرکت‌کنندگان پرسش‌نامهٔ وسواسی اجباری تجدید‌نظر‌شده ‌(فوآ و همکاران، ۲۰۰۲)، نسخهٔ کوتاه مقیاس تجارب در روابط نزدیک (وی و همکاران، ۲۰۰۷)، پرسش‌نامهٔ دوسوگرایی نسبت ‌به خود (بار و کایریوس، ۲۰۰۷)، پرسش‌نامهٔ ادراک تهدید ازسوی هیجانات (مکابن و سامپسون، ۲۰۰۶)، پرسش‌نامهٔ باورهای وسواسی (کارگروه شناخت‌های وسواسی اجباری، ۲۰۰۵) و پرسش‌نامهٔ تفسیر مزاحمت‌های ذهنی (کارگروه شناخت‌های وسواسی اجباری، ۲۰۰۵) را تکمیل کردند. داده‌ها در سطح معناداری ۰٫۰۱ بااستفاده از همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر در نرم‌افزارهای SPSSنسخهٔ ۲۶ و AMOS نسخهٔ ۲۴ تحلیل شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد، ‌به‌استثنای مسیر‌های مربوط به اثر مستقیم دلبستگی اجتنابی بر علائم اختلال وسواسی اجباری (۰٫۰۲۸= βو ۰٫۶۰۸=p) و نیز اثرات غیرمستقیم دلبستگی اجتنابی بر علائم اختلال وسواسی اجباری با میانجیگری تفسیر افکار مزاحم (۰٫۰۰۴-= βو ۰٫۴۱۲=p)، با میانجیگری باورهای وسواسی (۰٫۰۱۳= βو ۰٫۰۹۰=p) و با میانجیگری هم‌زمان باورهای وسواسی و تفسیر افکار مزاحم (۰٫۰۰۳= βو ۰٫۰۸۱=p)، دیگر اثرات مستقیم و غیرمستقیم مد‌نظر در الگوی پژوهش معنادار بود؛ همچنین شاخص‌های نکویی برازش حاکی‌از برازش مناسب مدل است (۲٫۷۸۸=X²/df و ۰٫۹۸۱=IIF و ۰٫۹۷۸= GFIو ۰٫۹۸۱= CFIو ۰٫۰۹۳= RMSEA).
نتیجه‌گیری: عوامل تحولی و زیربنایی علائم اختلال وسواسی اجباری باید در مداخلات مربوط به این اختلال مدنظر قرار گیرد.